ABŞ-da autizm spektri pozğunluğu (ASP) diaqnozunun artması son dövrlərdə ictimaiyyətin və mütəxəssislərin diqqət mərkəzindədir. Məlumata görə, 2011-ci ildən 2022-ci ilə qədər ASP diaqnozu təxminən üç dəfə artıb. Hazırda ölkədə hər 36 uşaqdan biri autizm spektri pozğunluğu ilə mübarizə aparır. Müqayisə üçün, bu nisbət 2000-ci ildə 150-də bir idi.
Tehsil365 “The İndependent” nəşrinə istinadla xəbər verir ki, diaqnostik prosesdə qan testləri və ya beyin MRT-si kimi birbaşa diaqnostik vasitələr mövcud olmasa da, ASP çox vaxt valideynlərin müşahidələri və psixi sağlamlıq mütəxəssislərinin qiymətləndirmələri əsasında aşkarlanır. Bu artımın səbəbləri alimlər arasında müzakirə mövzusu olaraq qalır.
Tədqiqatlar göstərir ki, ASP hallarının artması iki əsas faktora bağlıdır:
1. Diaqnostika və məlumatlılığın artması: ASP haqqında ictimai və tibbi məlumatlılıq genişləndikcə, əvvəllər nəzərdən qaçan simptomlar daha tez-tez aşkar edilir. Amerika Pediatriya Akademiyasının 2007-ci ildə 18-24 aylıq uşaqların ASP üçün müayinəsini tövsiyə etməsi diaqnozların sayına birbaşa təsir göstərib.
2. Genetik və ətraf mühit faktorları: Autizmlə əlaqəli 100-dən çox gen aşkar edilib. Bununla yanaşı, hamiləlik dövründə havanın çirklənməsi, zəhərli kimyəvi maddələrə məruz qalma, virus infeksiyaları, erkən doğuş və valideynlərin yaşı kimi ətraf mühit amillərinin də ASP riskini artırdığı ehtimal edilir.
Kembric Universitetinin Autizm Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Simon Baron-Kohen sosial medianın və psixi sağlamlıq xidmətlərinə çıxışın genişlənməsinin də bu rəqəmlərə təsir etdiyini vurğulayır. O qeyd edir ki, insanlar autizm spektrində olduqlarından şübhələndikdə “Reddit” kimi platformalarda müzakirələrə qoşulur və bu identifikasiyanı mənimsəyirlər.
1990-cı illərin sonlarında Andrev Vakefieldin qızılca, məxmərək və parotit (MMR) peyvəndlərinin ASP-ə səbəb olduğu ilə bağlı iddiası geniş yayılmışdı. Bu nəzəriyyə elmi tədqiqatlarla tamamilə təkzib edilsə də və “Lancet” jurnalı həmin məqaləni təkzib etsə də, bu yanlış məlumat uzun müddət müzakirələrə səbəb olub.
Araşdırmalar göstərir ki, ASP diaqnozu oğlanlarda qızlara nisbətən dörd dəfə daha çox rast gəlinir. Bununla belə, son illərdə qadınlar və qızlar arasında, eləcə də ispan, qaradərili və asiyalı uşaqlar arasında ASP diaqnozlarının artması müşahidə edilir. ASP üzrə mütəxəssis doktor Yurqen Han vurğulayır ki, müxtəlif tədqiqatlar çoxsaylı faktorlara işıq salsa da, dəqiq və yekdil bir cavab vermək hələ də çətindir. Bu sahədə tədqiqatların davam etdirilməsi və daha əhatəli nəticələrin əldə edilməsi vacibdir.