Təhsil yalnız bilik və bacarıqların ötürülməsi deyil, eyni zamanda insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasında mühüm rol oynayan bir prosesdir. Bu prosesdə dəyərlərin öyrədilməsi və aşılanması cəmiyyətin dayanıqlılığı və inkişafı üçün əsas amillərdən biridir. Təhsil dəyərləri təşviq etməklə, yalnız peşəkar, savadlı fərdlər yetişdirmək deyil, həm də vicdanlı, əxlaqlı və sosial məsuliyyətli vətəndaşların formalaşmasına xidmət edir.
Dəyərlər dedikdə biz mənəvi və əxlaqi, mədəni və milli, sosail və qlobal dəyərləri nəzərdə tuturuq.
Şagirdlərə mənəvi dəyərlərin aşılanması, onlarda dürüstlük, ədalət, hörmət və məsuliyyət kimi müsbət keyfiyyətlərin inkişafına səbəb olur. Bu dəyərlər cəmiyyətdə sosial ədalətin təmin edilməsinə, fərdlər arasında qarşılıqlı anlaşmanın güclənməsinə gətirib çıxarır.
Hər bir xalqın tarixi və mədəni irsi onun dəyərlərinin təməlini təşkil edir. Təhsil müəssisələri bu irsi qorumaqla, şagirdlərin öz milli kimliyini dərk etməsinə və mədəniyyətini gələcək nəsillərə çatdırmasına kömək edir. Milli dəyərlərin öyrədilməsi, gənclərin vətənpərvər ruhda yetişməsinə şərait yaradır.
Qloballaşan dünyada təhsil təkcə yerli deyil, həm də qlobal dəyərlərin əhəmiyyətini vurğulamalıdır. İnsan hüquqları, bərabərlik, ətraf mühitin qorunması və sülh kimi qlobal dəyərlərin təbliği, gənclərin dünya miqyasında məsuliyyətli vətəndaş olmalarına imkan yaradır.
Bu dəyərlərin aşılanması müxtəlif yol və vasitələrlə həyata keçirilir. Müxtəlif fənlərin tədrisində dəyərlərin nəzərə alınması onların təbii şəkildə öyrədilməsini təmin edir. Məsələn, ədəbiyyat dərslərində ədalət və insanlıq anlayışları, tarix dərslərində isə vətənpərvərlik və milli kimlik məsələləri vurğulana bilər. Bundan başqa müəllimlər öz davranış və münasibətləri ilə şagirdlərə nümunə olmalıdırlar. Məktəblərdə təşkil olunan könüllü fəaliyyətlər, ictimai layihələr və mədəni tədbirlər də gənclərdə sosial məsuliyyət və empatiya hissini gücləndirir.
Ölkəmizdə təhsil müəssisələrində dəyərlərin təbliği istiqamətində müəyyən irəliləyişlər olsa da, bu sahədə hələ də çatışmazlıqlar mövcuddur.
Azərbaycanda müəllimlərin əksəriyyəti milli-mənəvi dəyərlərə sadiqdir və onları şagirdlərə aşılamağa çalışırlar. Lakin bəzi hallarda müəllimlərin bu sahədə bilik və bacarıqları kifayət qədər inkişaf etdirilməyib. Müasir təlim metodları ilə yanaşı, dəyərlərin təbliği üçün xüsusi təlim proqramlarına ehtiyac var. Müəllimlər üçün təşlkil olunan davamlı təlimlərdə bu mövzuya daha çox yer ayrılmalıdır.
Dəyərlərin tədrisi üçün təhsil proqramlarında müəyyən addımlar atılsa da, bəzən bu dəyərlər nəzəri şəkildə təqdim olunur və praktik tətbiqlə gücləndirilmir. Məsələn, dərsliklərdə vətənpərvərlik, empatiya, vətəndaşlıq məsuliyyəti kimi mövzular yer alsa da, real həyatdan nümunələrin çatışmazlığı onların şagirdlər tərəfindən tam mənimsənilməsini çətinləşdirir.
Son illərdə ölkədə könüllülük hərəkatı və sosial layihələrin artması gənclərdə sosial məsuliyyət hissinin güclənməsinə müsbət təsir göstərir. Lakin bu fəaliyyətlər əsasən paytaxt və iri şəhərlərlə məhdudlaşır. Regionlarda bu cür təşəbbüslər daha azdır, bu da həmin bölgələrdə dəyərlərin təbliğində boşluqlar yaradır.
Müasir texnologiyanın və qloballaşmanın gənclərə təsiri ikiüzlüdür. Bir tərəfdən, gənclər qlobal dəyərləri mənimsəyir, insan hüquqları, ətraf mühitin qorunması kimi mövzulara maraq göstərir. Digər tərəfdən, bəzən sosial şəbəkələr və digər təsirlər milli-mənəvi dəyərlərin zəifləməsinə səbəb olur. Bu balansı qorumaq üçün təhsil sistemi müasir dövrün çağırışlarına uyğunlaşmalı və bu sahədə düzgün istiqamətləndirmə etməlidir.
Aparılan islahatlarla bərabər təhsil müəssisələrində dəyərlərin təbliği istiqamətində bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirilməlidir.Əsasən müəllim hazırlığı və motivasiyası artırılmalı, müəllimlər dəyərlərin tədrisində əsas vasitəçi kimi dəstəklənməlidir. Praktik yanaşmaların tətbiqi vacibdir. Dəyərlər yalnız nəzəri deyil, həyatla əlaqələndirilmiş şəkildə öyrədilməlidir. Regionlarda təşəbbüslərin genişləndirilməsi üçün layihələr həyata keçirilməli və könüllülük fəaliyyəti dəstəklənməlidir. Müasir media alətləri ilə dəyərlərin təbliği gücləndirilməli, gənclərin maraq dairəsinə uyğun məzmunlar yaradılmalıdır.
Milli və qlobal dəyərlərin balanslaşdırılmış şəkildə öyrədilməsi, şagirdlərin hər iki səviyyədə məsuliyyətli vətəndaş kimi formalaşması üçün əhəmiyyətlidir. Bu məqsədə nail olmaq üçün təhsil və mədəniyyət qurumları, vətəndaş cəmiyyətlərinin birgə fəaliyyəti olduqca vacibdir. Vətəndaş cəmiyyətlərinin fəal iştirakı, təhsil proqramlarına dəstək verilməsi və müxtəlif tədbirlərin təşkil edilməsi şagirdlərin sosial məsuliyyətini artırmağa və onları ictimai həyatda daha fəal iştirak etməyə təşviq edəcəkdir.
Azərbaycan Respublikası Təhsil Cəmiyyəti
İdarə heyətinin sədri Murad Ağalarov