Bu gün, 11 fevral, dünya elm və texnologiya tarixində inqilabi kəşfləri ilə tanınan Tomas Alva Edisonun doğum günüdür.
“Tehsil365”in məlumatına görə, 1847-ci ildə ABŞ-ın Ohayo ştatında anadan olan Edison, 1098 ABŞ patenti və dünyada 3000-dən çox patenti ilə bəşəriyyətin inkişafına böyük töhfələr vermişdir. O, elektrik lampasının təkmilləşdirilməsi, fonoqrafın icadı, telefonun inkişafı, kino aparatlarının təkmilləşdirilməsi və elektrik stansiyalarının qurulması kimi bir çox sahədə yeniliklərə imza atmışdır.
Tomas Edisonun uşaqlığı və gəncliyi
Tomas Edison, 11 fevral 1847-ci ildə ABŞ-ın Ohoyao ştatının Milan şəhərində doğulub. O, yeddi uşaqdan ən kiçiyi idi və valideynləri Samuel Edison və Nancy Matthews Elliott idi. Edison'sunun nəsli Hollandalıdır. 7 yaşında, ailəsi ilə birlikdə Michigan ştatının Port Huron şəhərinə köçüb və burada təhsilinə başlamışdır. Lakin, 4 ay sonra məktəbdən, algılama qabiliyyətinin zəifliyi səbəbindən uzaqlaşdırıldı. Bununla yanaşı, evlərində bir kimya laboratoriyası qurmuş və kimya təcrübələrinə, xüsusilə Volta batareyasından elektrik axını almağa maraq göstərmişdir.
Tomas Edison, təcrübələrini genişləndirərək, özünə telqraf aleti düzəltmiş və Mors əlifbasını öyrənmişdir. Ancaq, ağır bir xəstəlik nəticəsində eşitmə qabiliyyətində ciddi problemlər yaşamışdır. 12 yaşında, bir trende çalışarkən, dərgi və meyvə satışı ilə yanaşı, bir kiçik çap maşını ilə həftəlik qəzet nəşr etməyə başlamışdır. Lakin bir gün kimyəvi maddələrdən birinin sızması nəticəsində vagon yanmış və bu hadisə həm onun işini itirməsinə, həm də ömrü boyu davam edəcək eşitmə problemlərinə səbəb olmuşdur.
Edison, 1863-1868-ci illər arasında ABŞ və Kanadada bir neçə telqraf ofisində çalışmışdır. 1868-ci ildə öz atelyesini açmış, lakin elektrikli qeyd cihazının patentini satmadığı üçün, bir il sonra borclu vəziyyətdə Boston'dan New York'a köçmüşdür.
1880-ci illərin ortalarında, Florida ştatının Fort Myers bölgəsindən bir torpaq almış və burada özünə kiçik bir ev tikdirmişdir. Bu müddətdə avtomobil sənayesinin böyük şəxsiyyətlərindən biri olan Henry Ford da yaxınlıqdakı bir yerdə yaşamış və Edisonla ömrü boyu dost olmuşdur. 1886-cı ildə isə Edison, 20 yaşında Mina Miller ilə evlənmiş və üç uşağı dünyaya gəldi: Madeleine Edison, Charles Edison və Theodore Edison.
Edisonun həyatı, texnologiya və innovasiyanın zirvəsində keçmiş, onun icadları və işləri bu gün də dünya üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
4o mini
Məktəbdə uğursuz, həyatda dahilik simvolu
Edisonun təhsil həyatı çətin keçib. O, orta məktəbdə cəmi üç ay oxuduqdan sonra müəllimi tərəfindən "kütbeyin" adlandırılıb. Bundan sonra anası onun təhsilini evdə davam etdirməyə qərar verib. Gənc Edison öz üzərində çalışaraq kimya, fizika və mexanika sahələrinə böyük maraq göstərib. O, gələcəkdə edəcəyi ixtiraların təməlini hələ uşaq yaşlarında qoymuşdur. Sonralar öz təcrübələrinə əsaslanaraq belə yazmışdır:
"Anam mənə o qədər inandı ki, onun ümidlərini qırmamaq üçün nəsə etməli olduğumu anladım."
Dünyanı dəyişdirən ixtiralar
Edisonun elm və texnologiya sahəsində etdiyi kəşflər müasir həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib.
Elektrik lampasının təkmilləşdirilməsi (1879) – O, əvvəllər mövcud olan lampaları təkmilləşdirərək, onları uzun müddət işləyə biləcək hala gətirdi və sənaye istehsalına uyğunlaşdırdı.
Edison, 1879-cu ildə mövcud olan elektrik lampalarını təkmilləşdirərək, daha uzunömürlü və praktik istifadəyə uyğun hala gətirdi. O, lampada istifadə olunan filament materiallarını araşdıraraq, karbon filamentdən hazırlanmış, daha davamlı və səmərəli bir lampa istehsal etdi. Bununla da elektrik lampalarının geniş şəkildə sənaye istehsalına və kommersiya istifadəsinə başlanıldı. Bu ixtira, gecə həyatını dəyişdirərək şəhərlərin işıqlandırılmasına və elektrik enerjisinin geniş yayılmasına təkan verdi.
Fonoqrafın ixtirası (1877) – İlk dəfə səsi yazıb yenidən səsləndirə bilən cihaz icad etdi. Bu, audio texnologiyasının başlanğıcı oldu.
1877-ci ildə Tomas Edison fonoqrafı ixtira edərək, ilk dəfə səsi yazıb yenidən səsləndirə bilən cihaz yaratdı. Bu, audio texnologiyasının başlanğıcı oldu və musiqi sənayesindən tutmuş rabitə sahəsinə qədər geniş bir inqilaba səbəb etdi.
Edisonun fonoqrafı nazik folqa ilə örtülmüş silindr üzərində səsi qeyd edirdi. O, bu cihazla ilk dəfə "Mary Had a Little Lamb" uşaq şeirini səsləndirmiş və onu yenidən dinləyə bilmişdi.
Bu ixtira sonradan qrammofonların və müasir səs yazma texnologiyalarının əsasını qoydu, eyni zamanda, radio və səsli filmlərin inkişafına yol açdı. Fonoqraf, Edisonun dahi ixtiraları arasında xüsusi yer tutur və səs texnologiyasının inkişafında mühüm rol oynadı.
Telefonun inkişafı – Aleksandr Bellin icad etdiyi telefonu təkmilləşdirərək daha aydın səs ötürə bilən cihaz yaratdı. Maraqlıdır ki, Edison telefon danışığında ilk dəfə "alo" sözünün işlədilməsini təklif etmişdir.
Telefonun tarixi inkişafında mühüm rol oynayan Tomas Edison, Aleksandr Bellin icad etdiyi telefonu təkmilləşdirərək səsin daha aydın və uzaq məsafələrə ötürülməsini mümkün etdi. O, karbon ötürücü mikrofonu ixtira edərək, zəif və qeyri-sabit səs dalğalarının gücləndirilməsini təmin etdi. Bu yenilik telefonun kütləvi istifadəsini və kommersiya məqsədilə inkişafını sürətləndirdi.
Maraqlıdır ki, Edison telefon danışığında ilk dəfə "alo" sözünün işlədilməsini təklif etmişdir. Onun fikrincə, bu söz danışıq zamanı diqqət çəkmək və ünsiyyətin başladığını bildirmək üçün ən uyğun ifadə idi. Günümüzdə "alo" sözü dünyanın demək olar ki, bütün dillərində telefon danışığının simvoluna çevrilib.
Edisonun bu töhfələri telefon rabitəsinin əsaslarını formalaşdıraraq, müasir ünsiyyət texnologiyalarının təməlini qoymuşdur.
Dünyanın ilk sənaye elektrik stansiyası (1882) – O, Nyu-Yorkda ilk elektrik stansiyasını quraraq evlərin və müəssisələrin işıqlandırılmasını təmin etdi.
1882-ci ildə Thomas Edison, Nyu-Yorkda dünyanın ilk sənaye elektrik stansiyasını quraraq, şəhərin evlərini və müəssisələrini işıqlandırmaq üçün elektrik enerjisindən istifadə etməyə başladı. Pearl Street-də yerləşən bu stansiya, elektrik enerjisinin kütləvi şəkildə istifadəsinin əsasını qoydu və sənayenin inkişafında mühüm rol oynadı. Edisonun bu inqilabi addımı, elektrik enerjisinin gündəlik həyatda geniş yayılmasını təmin etdi və müasir dövrün texnoloji irəliləyişlərinə zəmin yaratdı.
Elektriklə işləyən ilk qatar – Nəqliyyat sahəsində də yeniliklərə imza ataraq elektrik enerjisi ilə işləyən qatarları sınaqdan keçirdi.
Bəli, elektriklə işləyən ilk qatarlarla bağlı yeniliklər Tomas Edisonun dövründə daha çox tətbiq edilməyə başlandı. Edison, elektrik enerjisinin praktiki istifadəsi sahəsindəki töhfələri ilə tanınır, lakin birbaşa olaraq elektriklə işləyən ilk qatarın yaradılması onun adına aid deyil. Lakin, Edisonun ideyaları və onun elektrik enerjisini sənayedəki müxtəlif sahələrə tətbiq etməsi, sonrakı dövrlərdə elektriklə işləyən nəqliyyat vasitələrinin inkişafını sürətləndirdi.
İlk elektrikli qatarların inkişafı isə Avropada baş verdi. Məsələn, 1837-ci ildə Robert Stephensonun nəzarəti altında elektriklə işləyən bir qatar sınaqdan keçirildi. Daha sonra 20-ci əsrdə, xüsusilə Almaniyada və digər Avropa ölkələrində elektriklə işləyən qatarlar kommersiya istifadəsinə təqdim edilməyə başlandı.
Beləliklə, elektriklə işləyən qatarlar haqqında edilən ilk sınaqların arxasında Tomas Edisonun olmadığı, lakin onun elektrik enerjisinin tətbiqi sahəsindəki işlərinin bu cür yenilikləri stimullaşdırdığı da doğrudur.
Akkumulyator – Portativ enerji mənbələrinin inkişafına töhfə verdi.
Edison bu icadları ilə sənaye inqilabına böyük təsir göstərmiş və insan həyatını kökündən dəyişmişdir.
Edison, akkumuliyatorların inkişafında birbaşa iştirak etməsə də, elektrik enerjisinin geniş yayılması və müxtəlif enerji sistemlərinin yaradılması prosesində öz böyük təsirini göstərib. Onun bu sahədəki işləri müasir enerji sistemlərinin formalaşmasında əsas addımlardan biri olub.
Əzmkarlıq və uğura aparan yol
Edisonun iş rejimi qeyri-adiliyi ilə seçilirdi. O, ixtiralarına nail olmaq üçün dayanmadan çalışırdı.
- Elektrik lampası üçün 6 min fərqli materialı sınaqdan keçirdi.
- Bəzən 45 saat fasiləsiz işləyirdi.
- Ömrünün sonuna qədər gündə 15-16 saat çalışırdı.
Məşhur ixtiraçı Nikola Tesla, Edisonun əzmkarlığını belə təsvir etmişdi:
"Əgər Edison ot tayasında iynə itirsəydi, onu tapana qədər hər samanı bir-bir yoxlayardı."
Edisonun dünyaya buraxdığı miras
Edisonun yaratdığı Menlo Park laboratoriyası, ABŞ-ın ilk elmi-tədqiqat mərkəzi hesab olunur. Burada aparılan araşdırmalar elm və texnologiya sahəsində mühüm irəliləyişlərə yol açıb.
O, 1931-ci il 18 oktyabrda, 84 yaşında vəfat edib. Ölümündən əvvəl həyat yoldaşına belə demişdi:
"Əgər ölümdən sonra nəsə varsa, bu yaxşıdır. Yoxdursa, bu da yaxşıdır. Mən yaşadığım həyatda mümkün qədər yaxşı işlər görməyə çalışdım…"
Edisonun məşhur deyimləri
🔹 "Dahi – bir faiz ilham, 99 faiz isə alın təridir."
🔹 "Sivilizasiyanın birinci vəzifəsi insanı düşünməyi öyrətməkdir."
🔹 "Mən məğlubiyyəti sevmirəm."
Qeyd edək ki, Tomas Edison, dünya tarixində ən çox patentə sahib olan dahilərdən biri kimi, bəşəriyyətə silinməz töhfələr verib. Onun zəhmətkeşliyi, inadkarlığı və dayanmadan çalışma əzmi, elm və texnologiya sahəsində bu gün də ilham mənbəyi olmağa davam edir.
Bu gün biz elektrik lampasını yandırdığımız zaman, fonoqrafdan musiqi dinlədikdə və telefonla danışarkən, Edisonun dahiliyinin nəticələrini yaşayırıq.