Heydər Əliyev, müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu, böyük dövlət xadimi, siyasi lider və həmçinin ölkənin müstəqilliyinin bərpasında əsas rolu oynayan şəxsiyyətlərdən biridir. Onun həyatı və fəaliyyəti yalnız Azərbaycan üçün deyil, ümumilikdə Qafqaz və postsovet məkanında da əhəmiyyətli izlər buraxmışdır.
Bu məqalədə Heydər Əliyevin həyatını, siyasi fəaliyyətini, dövlətçilik fəlsəfəsini və Azərbaycan tarixindəki əvəzsiz rolunu ətraflı şəkildə təqdim etməyə çalışacağam.
Heydər Əliyevin Erkən Həyatı və Təhsili...
Heydər Əliyev 10 may 1923-cü ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. Ailəsi onun təhsilə böyük əhəmiyyət vermiş, o da bu təhsil sayəsində peşəkar həyatda böyük uğurlar əldə etmişdir. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Heydər Əliyev Azərbaycan Dövlət Universitetinin nəzdindəki mühəndislik fakültəsində təhsil alıb. Onun zəka və çalışqanlığı universitet illərində özünü göstərmiş və təhsilini yüksək qiymətlərlə başa vurmuşdur. 1944-cü ildə Heydər Əliyev Azərbaycan Elmi-Tədqiqat İnstitutunda mühəndis kimi fəaliyyətə başlayır. Bu, onun mühəndislik və texniki sahələrdəki bacarığının başlanğıcı idi. Amma onun siyasi fəaliyyətə yönəlməsi 1945-ci ildən sonra başladı. O, Naxçıvan Muxtar Respublikasının rəhbərliyinə yüksəldi, bu isə onun siyasi karyerasının ilk addımlarını təşkil etdi.
Heydər Əliyevin Sovet Dönəmindəki Fəaliyyəti...
Sovet dövründə Heydər Əliyev Sovet İttifaqında böyük bir siyasi şəxsiyyətə çevrildi. O, əvvəlcə Naxçıvan şəhərindəki müxtəlif vəzifələrdə çalışdı, 1960-cı ildə isə Azərbaycan Kommunist Partiyasının rəhbəri oldu. Bu vəzifə Heydər Əliyevin Sovet siyasətində böyük yüksəlişinə səbəb oldu. 1969-cu ildə Azərbaycan SSR-in rəhbəri olaraq, Heydər Əliyev Azərbaycanı Sovet İttifaqının əsas bölgələrindən birinə çevirdi.
Sovet dövründə Heydər Əliyev bir çox mühüm islahatlara imza atdı. O, həmçinin, Azərbaycan mədəniyyətinin və dilinin qorunması üçün ciddi addımlar atmışdır. Azərbaycanı, xüsusən də mədəniyyət sahəsində, inkişaf etdirən bir çox layihələr həyata keçirdi. Heydər Əliyev bu dövrdə həm də Sovet İttifaqının ən yüksək qərarverici orqanı olan Politbüronun üzvü oldu və burada əsas mübahisəli məsələlərdə iştirak etdi.
Azərbaycanda Müstəqillik və Heydər Əliyevin Geri Dönüşü...
Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etməsi, ölkədə böyük siyasi və iqtisadi çətinliklərə səbəb oldu. Müstəqillik elan edildikdən sonra ölkədəki daxili çəkişmələr, dövlət quruluşunun zəifliyi və Qarabağ müharibəsi kimi problemlər, xalqı ciddi böhranla üzləşdirdi. Bu dövrdə Azərbaycan ciddi siyasi və sosial böhranla üzləşdi. Həmçinin, xarici təsirlər də ölkənin sabitliyini təhdid etməyə başladı.
1993-cü ilin iyun ayında, Heydər Əliyevin Azərbaycana geri dönməsi ilə vəziyyət dəyişməyə başladı. Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olaraq hakimiyyətə gəldi. Onun bu qayıdışı, ölkə üçün dönüm nöqtəsi oldu. Çünki o, siyasi böhranı və daxili çəkişmələri sabitləşdirə bildi. O, ilk növbədə hakimiyyətdəki siyasi müxalifəti barışdırmağa, ölkə daxilindəki siyasi münaqişələri həll etməyə çalışdı. 1993-cü ildəki qəbul edilən qərarlardan biri də Heydər Əliyevin partiyasının hakimiyyətə gətirilməsiydi ki, bu da Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm dönüş nöqtəsi oldu.
Heydər Əliyevin Prezidentliyi: Sabitlik və İnkişaf...
Heydər Əliyev 1993-cü ildə Prezident olaraq hakimiyyətə gəldikdən sonra bir çox mühüm islahatlar həyata keçirdi. Onun dövründə Azərbaycanın iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf etməyə başladı. Xüsusilə, enerji sahəsindəki islahatlar, ölkəyə xarici investisiyaların gəlməsini təmin etdi. O, ölkədə yeni iqtisadi siyasətlər tətbiq edərək, Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi aləmdə tanınmasına nail oldu. “Əsrin Müqaviləsinin" imzalanması Heydər Əliyevin ən mühüm nailiyyətlərindən biri oldu. Bu müqavilə, Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarını xarici bazarlara çıxarmağa və ölkənin enerji sektorunun inkişafına imkan yaratdı. Onun rəhbərliyi altında, ölkə iqtisadiyyatında ciddi artımlar müşahidə olundu, işsizlik azaldı, sosial proqramlar həyata keçirildi və əhalinin həyat səviyyəsi yaxşılaşdı. Hərbi sahədə də Heydər Əliyevin apardığı siyasətlər mühüm rol oynadı. 1994-cü ildə Ermənistan ilə imzalanan atəşkəs razılaşması, Qarabağ münaqişəsinin müvəqqəti dayandırılması ilə nəticələndi. Bu razılaşma, müharibənin təkrarlanmasının qarşısını aldı və ölkə daxilində bir növ rahatlıq təmin etdi.
Heydər Əliyevin Xarici Siyasəti və Diplomatiyası...
Heydər Əliyev, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpası ilə yanaşı, xarici siyasət sahəsində də mühüm addımlar atdı. O, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki mövqeyini möhkəmləndirmək üçün hər iki tərəfli münasibətləri inkişaf etdirdi. Xüsusilə, Qərb ölkələri ilə, xüsusən ABŞ və Avropa Birliyi ilə münasibətlərini inkişaf etdirdi. Rusiya ilə isə balanslı münasibətləri qorudu və iki ölkə arasında iqtisadi və hərbi əlaqələri gücləndirdi. Eyni zamanda, Azərbaycan, Qafqazda və Orta Asiyada güclü bir tərəfdaş olaraq önə çıxdı. Heydər Əliyev həmçinin, Türkiyə ilə olan əlaqələri sıxlaşdıraraq, iki ölkə arasında tarixi dostluq və qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmlənməsinə kömək etdi.
Heydər Əliyevin Dövlətçilik Fəlsəfəsi və İrsi...
Heydər Əliyevin dövlətçilik fəlsəfəsi əsasən millətçilik və müstəqillik anlayışlarına dayanırdı. Onun üçün Azərbaycanın milli maraqları və ərazi bütövlüyü hər şeydən önəmlidir. Dövlətçiliyi formalaşdırarkən, o, müasir idarəetmə prinsiplərini tətbiq etməyə çalışdı. Eyni zamanda, Heydər Əliyev çoxpartiyalı siyasətə keçid, qanunvericilik sahəsində islahatlar və məhkəmə sisteminin müstəqilliyini təmin etmək kimi vacib işlərə imza atdı. Onun ən mühüm ideyalarından biri də Azərbaycanın milli maraqlarını müdafiə etmək, eyni zamanda dövlətin daxili sabitliyini və sosial rifahını təmin etmək idi. Azərbaycan xalqının mədəniyyətinə, dilinə və tarixinə dərin hörmətlə yanaşırdı. Bu yanaşma, onun uzun müddət ərzində xalq tərəfindən dəstəklənməsini təmin etmişdir.
Heydər Əliyevin Son Həyatı və Xatirəsi...
Heydər Əliyev 12 dekabr 2003-cü ildə Bakıda vəfat etdi. Onun ölümü Azərbaycan üçün böyük bir itkini təmsil etdi. O, hələ sağ ikən, Azərbaycanda gələcək siyasi inkişafın əsasını qoymuşdu. Onun həyat və fəaliyyətinə böyük hörmətlə yanaşıldı və onun irsi bu gün də həm Azərbaycan xalqı, həm də dünya miqyasında önəmli bir siyasi şəxsiyyət kimi qiymətləndirilir. Heydər Əliyevin ölümü ilə bir dövr sona çatdı, lakin onun qoyduğu siyasi və iqtisadi irs hələ də ölkənin inkişafına təsir edir. Azərbaycan xalqı onu bir dövlət başçısı olaraq müstəqilliyi və sabitliyi təmin edən, ölkə tarixinin ən əhəmiyyətli şəxsiyyətlərindən biri kimi anır.
Nəticə...
Heydər Əliyev, Azərbaycanda həm Sovet dövründə, həm də müstəqillik dövründə göstərdiyi liderlik, özünəməxsus siyasəti və dövlətçilik fəlsəfəsi ilə xalqının yaddaşında əbədi olaraq qalacaqdır. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan müstəqil bir dövlət olaraq beynəlxalq aləmdə mövqeyini gücləndirdi və iqtisadiyyatında ciddi inkişafa nail oldu. Heydər Əliyev bu gün də həm Azərbaycanın, həm də dünya tarixinin ən mühüm siyasi liderlərindən biri olaraq xatırlanır. Onun ideyaları və fəaliyyətinin Azərbaycan üçün əvəzsiz əhəmiyyəti vardır.
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin tarix fakültəsinin 2-ci kurs Tələbəsi Cəfərli Ramin Ramil oğlu.