18 Fevral 2025 – İnsanlıq kainatı daha dərindən anlamaq üçün daim səylər göstərir. Bu yolda unudulmaz adlardan biri də amerikalı astronom Clyde William Tombaughdur.
“Tehsil365”-in məlumatına gğrə, o, 18 fevral 1930-cu ildə Plutonu kəşf edərək Günəş Sistemimiz haqqındakı təsəvvürləri dəyişdirdi. Tombaughun bu kəşfi astronomiyanın inkişafına və Günəş Sisteminin sərhədlərinin daha geniş şəkildə anlaşılmasına böyük töhfə verdi.
Plutonun Kəşfi: Necə Baş Verdi?
XX əsrin əvvəllərində astronomlar Neptunun orbitində qeyri-adi dəyişikliklər müşahidə edirdilər. Bu anomaliyaların səbəbi bilinmirdi və alimlər Neptunun orbitinə təsir edən başqa bir planetin ola biləcəyini ehtimal edirdilər. Bu səbəbdən, o dövrdə Louell Rəsədxanasında çalışan alimlər bu “doqquzuncu planet”i axtarmağa başladılar.
Clyde Tombaugh həmin rəsədxanada yeni müşahidələr aparmaq üçün işə götürülmüşdü. O, bu axtarışı həyata keçirmək üçün xüsusi bir texnika istifadə edirdi: səmanın müəyyən bir hissəsinin eyni fotoşəkillərini fərqli vaxtlarda çəkib, onları müqayisə edirdi. Məqsəd hərəkət edən bir cismi müəyyənləşdirmək idi. Bu üsul “blikmator” adlı cihaz vasitəsilə həyata keçirilirdi.
Nəhayət, 18 fevral 1930-cu ildə Tombaugh bir göy cisminin yavaş hərəkət etdiyini və əvvəllər qeydə alınmamış bir orbitdə yerləşdiyini aşkar etdi. Bu yeni kəşf edilən cisim, qədim Roma mifologiyasındakı yeraltı aləmin tanrısı Plutonun şərəfinə adlandırıldı.
Plutonun Statusu: Planetdən Cırtdan Planetə
Pluton kəşf edildiyi dövrdə Günəş Sisteminin doqquzuncu planeti kimi qəbul edildi. Lakin 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən keçirilən iclasda “planet” anlayışı yenidən müəyyənləşdirildi. Yeni tərifə görə, bir göy cismi planet sayılması üçün üç əsas şərtə cavab verməlidir:
Günəş ətrafında orbitdə fırlanmalıdır.
Öz kütləsi cazibə qüvvəsi sayəsində sferik forma alacaq qədər böyük olmalıdır.
Orbitindəki digər göy cisimlərini təmizləməlidir.
Pluton üçüncü şərtə tam cavab vermədiyi üçün o, "cırtdan planet" kateqoriyasına aid edildi. Bu qərar astronomiya aləmində geniş müzakirələrə səbəb oldu və hələ də bəzi alimlər Plutonun yenidən planet statusuna qaytarılmasını müdafiə edirlər.
Tombaughun Digər Elmi Nailiyyətləri
Clyde Tombaughun elmi fəaliyyəti təkcə Plutonun kəşfi ilə məhdudlaşmırdı. O, illər boyu apardığı müşahidələr zamanı yüzlərlə asteroid, dəyişən ulduz, kəmiyyətcə kiçik göy cisimləri və qalaktika qrupları aşkar etmişdi.
Bundan əlavə, o, ABŞ Ordusunun raket elmi sahəsində araşdırmalarında iştirak etmiş, süni peyklərin müşahidəsi ilə bağlı elmi işlər aparmışdı. 1949-cu ildə Nyu-Meksiko ştatında naməlum uçan obyektlər (UFO) gördüyünü iddia edərək bu mövzuya maraq göstərən ilk alimlərdən biri olmuşdu. O, bu cür hadisələrin elmi əsaslarla araşdırılmalı olduğunu bildirirdi.
Clyde Tombaugh, astronomiya sahəsində əhəmiyyətli bir iş görərək bir sıra kiçik planetləri kəşf edib. Bu planetlər, onun uzun müddət ərzində göy səmasını izləyərək və blikamator cihazından istifadə edərək apardığı araşdırmaların nəticəsi olaraq aşkar edilib. Onun kəşf etdiyi kiçik planetlər aşağıdakılardır:
2839 Annet – 5 oktyabr 1929-cu il
2941 Alden – 24 dekabr 1930-cu il
3310 Patsy – 9 oktyabr 1931-ci il
3583 Burdett – 5 oktyabr 1929-cu il
3754 Ketlin – 16 mart 1931-ci il
3775 Ellenbet – 6 oktyabr 1931-ci il
3824 Brendali – 5 oktyabr 1929-cu il
4510 Shawna – 13 dekabr 1930-cu il
4755 Niki – 6 oktyabr 1931-ci il
5701 Baltuck – 3 noyabr 1929-cu il
6618 Cimsimons – 16 sentyabr 1936-cı il
7101 Haritina – 17 oktyabr 1930-cu il
7150 McKellar – 11 oktyabr 1929-cu il
8778 1931 TD 3 – 10 oktyabr 1931-ci il
134340 Pluton – 23 yanvar 1930-cu il (Plutonun kəşfi)
Clyde Tombaughun bu kəşfləri, xüsusilə Plutonun tapılması, astronomiyada böyük bir dönüş yaratdı. O, həmin dövrün ən qabaqcıl alətlərindən istifadə edərək çoxsaylı kiçik planetləri tapdı və bu kəşflər, rəsədxanaların göy səmasını daha da diqqətlə izləmələrinə ilham verdi.
Elmə və Astronomiyaya Qatqısı
Clyde Tombaughun astronomiya sahəsinə verdiyi töhfələr bu gün də öz aktuallığını qoruyur. NASA 2015-ci ildə Plutonu və onun ətraf mühitini tədqiq etmək üçün "New Horizons" (Yeni Üfüqlər) adlı kosmik aparatı göndərdi. Maraqlıdır ki, bu kosmik missiyada Tombaugha xüsusi ehtiram göstərildi: onun kremasiya olunmuş külünün bir hissəsi "New Horizons" kosmik aparatı ilə Plutona aparıldı. Beləliklə, Clyde Tombaugh kəşf etdiyi planetə "səfər edən" ilk insan oldu.
Elm Tarixində Unudulmaz Ad
Qeyd edək ki, Clyde Tombaugh sadəcə bir planet kəşf edən astronom deyildi. O, eyni zamanda səma cisimlərini diqqətlə müşahidə edən, astronomiya elminin inkişafına töhfə verən, gənc nəslə ilham olan bir alim idi. Onun kəşfi Günəş Sistemi haqqında anlayışlarımızı genişləndirdi və elmi dünyagörüşümüzə yeni bir istiqamət verdi.
Plutonun planet statusu ilə bağlı mübahisələr davam etsə də, Tombaughun adı həmişə astronomiya tarixində mühüm yer tutacaq. Onun açdığı yeni üfüqlər sayəsində insanlıq kainatı daha yaxşı anlamağa davam edir.