Ernst Mach, 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində fizika və fəlsəfə sahəsindəki qeyri-adi töhfələri ilə tanınan avstriyalı bir alim idi. Onun nəzəriyyələri və fəlsəfi yanaşmaları, müasir fizikanın və psixologiyanın inkişafında əhəmiyyətli izlər qoymuşdur.
Bu günlərdə həm fizika, həm də fəlsəfə sahəsindəki bəzi mübahisələrdə Machın ideyaları hələ də aktuallığını qoruyur.
Əsas Töfhələri:
Machın Prinsipinin İnkişafı: Machın məşhur "Mach prinsipi", kütləvi cisimlərin kütlə və hərəkətini müəyyən edən qüvvələrin yalnız bir növünün olduğu fikrini müdafiə etdi. Bu prinsip, bir növ "kütlə"nin sabit olduğunu, amma bu sabitliyin təkcə yerli mühitə bağlı olmadığını, eyni zamanda bütün kainatla əlaqəli olduğunu söyləyir. Machın bu fəlsəfi yanaşması, sonrakı dövr fiziklərinin işlərinə, xüsusən Albert Eynşteynin relativlik nəzəriyyəsinə təsir etdi.
Dalğa Nəzəriyyəsi: Mach, cisimlərin hərəkətlərini və davranışlarını, o cümlədən təbiətdəki hadisələri dalğa nəzəriyyəsi ilə açıqlamağa çalışdı. Bu yanaşma, xüsusilə dalğaların sürətinin və yönünün təhlilində mühüm rol oynadı.
Fizikada "Ağır Cisimlər" Anlayışının Tətbiqi: Machın, möhkəm cisimlər və onları hərəkət etdirən qüvvələr arasındakı əlaqələri araşdırması, müasir fizikanın zamanla dəyişən təməl qanunlarını anlamağa kömək etdi. O, xüsusilə ağır cisimlərin və onların ətrafındakı hadisələrin necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu anlamağa çalışdı.
Psixologiya ilə Əlaqəli Araşdırmalar: Machın digər bir böyük töhfəsi də psixologiya sahəsində oldu. O, təcrübəni və hissləri təbii elmlərlə əlaqələndirməyi və insanların dünyanı necə hiss etdiyini anlamağa çalışdı. Onun işləri xüsusilə psixoloji fizika və hisslərin fiziki təsiri ilə bağlı idi.
Əsas İşləri:
"Mekanikanın Tarixi və İnkişafı": Bu əsərində Mach, klasik mexanikanın inkişafını, xüsusilə Newtonun qanunlarını və onların məhdudiyyətlərini araşdırdı. Bu iş, fizikanın inkişafı ilə bağlı çoxsaylı təhlillər təqdim edir.
"Fizikada Nəzəriyyə və Təcrübə": Mach bu əsərində fizika elminin təcrübə və nəzəriyyə arasında necə bir əlaqə yaratması barədə düşüncələrini paylaşdı. Bu yanaşma, təcrübənin və nəzəriyyənin bir-birini tamamlayıcı şəkildə işləməsinin əhəmiyyətini vurğulayır.
Qeyd edək ki, Machın fəlsəfi və elmi yanaşmaları, təkcə fizika və psixologiyanı deyil, həm də elmin metodologiyasını dərinləşdirdi. Onun irsi, modern fizika və fəlsəfə sahələrində uzun müddət daha çox öyrənilmiş və tədqiq edilmişdir.