Aprelin 12-si dünyada Aviasiya və Kosmonavtika Günü kimi qeyd olunur.
“Tehsil365” xəbər verir ki, bu günün tarixi əhəmiyyəti təkcə bir insanın Yer orbitinə çıxması ilə bağlı deyil, bütövlükdə insanlığın kosmosa ilk dəfə ayaq açdığı gündür. Məhz 1961-ci ilin bu günündə sovet kosmonavtı Yuri Alekseyeviç Qaqarin “Vostok-1” kosmik gəmisi ilə Yer kürəsinin orbitinə çıxmaqla tarixə düşüb. Ümumilikdə 1 saat 48 dəqiqə davam edən bu tarixi uçuş Yer ətrafında tam bir dövrəni əhatə edib və kosmosa çıxış dövrünün başlanğıcı kimi qiymətləndirilib. SSRİ Ali Sovetinin 1962-ci il 9 aprel tarixli qərarı ilə bu gün – 12 Aprel Dünya Aviasiya və Kosmonavtika Günü kimi qeyd olunmağa başlanıb.
Kosmosun fəthi tarixində Azərbaycan da öz izini qoyub. Sovet kosmik proqramlarının əsas memarlarından biri olan azərbaycanlı alim və mühəndis Kərim Kərimovun adı bu sahədə böyük hörmətlə çəkilir. O, “R-2” raketlərinin və ilk süni peyklərin hazırlanmasında mühüm rol oynayıb, kosmos uçuşları üzrə Dövlət Komissiyasına rəhbərlik edib. 1957-ci ildə dünyanın ilk süni peyki məhz bu texnologiyalar əsasında kosmosa buraxılıb və beləliklə, kosmik dövrün təməli qoyulub.
Müstəqillik dövründə Azərbaycan özünün kosmik sənayesini qurmaq istiqamətində mühüm addımlar atıb. Prezident İlham Əliyevin 2008-ci ildə imzaladığı Sərəncamla ölkədə kosmik sənayenin yaradılması prosesi rəsmi olaraq başlandı. Bu məqsədlə 2010-cu ildə “Azərkosmos” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti təsis olundu və Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peyki – “Azerspace-1” 2013-cü ildə orbitə buraxıldı. Bu hadisə Azərbaycanın “kosmik klub” adlandırılan peyk sahibi ölkələr sırasına qoşulmasını təmin etdi.
Növbəti illərdə bu uğur davam etdirildi. 2014-cü ildə “Azersky” adlı Yerin müşahidə peyki orbitə buraxıldı. 2018-ci ildə isə daha güclü və texnoloji imkanlara malik “Azerspace-2” telekommunikasiya peyki orbitə çıxdı. Bu peyklər Azərbaycanın təkcə regionda deyil, beynəlxalq səviyyədə informasiya təhlükəsizliyi və kommunikasiya xidmətlərinin müstəqil təminatçısına çevrilməsinə şərait yaratdı. Hazırda bu peyklər vasitəsilə teleradio yayımı, yüksəksürətli internet, fövqəladə hallarda rabitə dəstəyi və bir çox digər xidmətlər həyata keçirilir.
2021-ci ildə Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə “Azərkosmos” publik hüquqi şəxsə çevrildi və Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin tabeliyinə verildi. Bu dəyişiklik onun fəaliyyət sferasını daha da genişləndirdi, strateji məqsədlərini aktuallaşdırdı və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarını artırdı.
Azərbaycanın kosmik sahədə beynəlxalq səviyyədə tanınması 2023-cü ildə mühüm bir zirvəyə çatdı. Həmin il oktyabr ayında Bakı şəhəri 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahibliyi etdi. Bu, ölkəmiz üçün yalnız elmi deyil, həm də siyasi və diplomatik əhəmiyyət daşıyan hadisə idi. Konqresdə 106 ölkədən 7000-dən çox iştirakçı və 95 ölkədən təqdim olunan rekord sayda – 7000-dən artıq elmi məqalə ilə Bakı, Paris, Vaşinqton və Bremen kimi şəhərləri geridə qoyaraq konqres tarixinin ən geniş miqyaslı tədbirinə çevrildi.
Konqres çərçivəsində keçirilən 190 texniki sessiyada dünyanın aparıcı kosmik agentlikləri – NASA, CNES, JAXA, TUA, Airbus, Boeing və digərləri Azərbaycanla əməkdaşlıq perspektivlərini müzakirə etdilər. Konqres Azərbaycanın elmi-tədqiqat potensialını nümayiş etdirmək, gənclərin bu sahəyə marağını artırmaq və beynəlxalq kosmos icmasına daha dərindən inteqrasiya üçün mühüm platforma oldu.
2024-cü ilin oktyabrında İtaliyanın Milan şəhərində keçirilən 75-ci Beynəlxalq Astronavtika Konqresi həm miqyası, həm də elmi nəticələri baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Dünyanın 95-dən çox ölkəsindən 8000-ə yaxın iştirakçının qatıldığı bu mötəbər tədbirdə Azərbaycan güclü elmi təmsilçiliyi ilə fərqləndi. Ölkəmizdən təqdim olunan 345 elmi məqalə ilə Azərbaycan ilk beş ölkə arasında yer aldı. Bu fakt bir daha göstərdi ki, Azərbaycanın kosmik sahədə elmi potensialı artıq beynəlxalq aləmdə tanınan və qiymətləndirilən səviyyəyə çatıb.
Daha diqqətçəkən məqam isə bu elmi məqalələrin 90 faizinin gənc tədqiqatçılara məxsus olması idi. Bu göstərici Azərbaycanda yeni nəsil elmi kadrların yetişməsi və onların beynəlxalq arenada uğurla çıxış etməsinin bariz sübutudur. Milan Konqresi zamanı azərbaycanlı alimlər telekommunikasiya, yerüstü müşahidə, kosmik biologiya, orbitdəki obyektlərin idarəolunması və digər mühüm istiqamətlər üzrə təqdimatlar etdilər. Bu çıxışlar yalnız Azərbaycanın deyil, bütövlükdə regionun elmi-kosmik fəaliyyətinin inkişafına töhfə verdi.
Konqres çərçivəsində “Azərkosmos” nümayəndə heyəti müxtəlif ölkələrin kosmik agentlikləri və aparıcı texnologiya şirkətləri ilə bir sıra ikitərəfli görüşlər keçirərək, gələcək əməkdaşlıqlar üçün ilkin razılaşmalar əldə etdi. Beləliklə, Milan Konqresi Azərbaycanın beynəlxalq kosmik birliyində mövqeyini daha da gücləndirdi.
Azərbaycan artıq növbəti – 76-cı Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə hazırlaşır. 2025-ci il sentyabrın 29-dan oktyabrın 3-dək Avstraliyanın Sidney şəhərində keçiriləcək bu konqresə də ölkəmiz geniş tərkibli nümayəndə heyəti ilə qatılmağı planlaşdırır. “Azərkosmos” tərəfindən artıq elmi məqalələrin qəbulu, təqdimatlar üçün hazırlıq və beynəlxalq partnyorlarla əlaqələrin gücləndirilməsi istiqamətində intensiv işlər aparılır.
Azərbaycan bu konqresdə yalnız elmi məqalələrlə deyil, həm də innovativ texnologiyaların təqdimatı, startap nümayəndəlikləri, gənclər üçün kosmik təhsil proqramları ilə iştirak etməyi nəzərdə tutur. Xüsusilə “space-tech” sahəsində fəaliyyət göstərən yerli innovasiya komandaları üçün Sidney Konqresi beynəlxalq bazara çıxış, investor tapmaq və bilik mübadiləsi baxımından əhəmiyyətli platforma olacaq.
76-cı konqresin əsas mövzusu “Space for All” – “Kosmos hər kəs üçündür” devizi ətrafında qurulacaq və bu, Azərbaycanın da prioritetlərinə uyğundur. Kosmik texnologiyaların inklüziv və davamlı inkişafına yönələn bu kontekstdə Azərbaycanın təcrübəsi və töhfələri diqqət çəkəcək.
Bütün bu addımlar göstərir ki, Azərbaycan artıq təkcə peyk sahibi ölkə deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə tanınan, öz elmi və texnoloji resursları ilə kosmik gələcəyin formalaşmasında iştirak edən ciddi bir aktordur.
Azərbaycanın kosmik sahədə əldə etdiyi uğurlar təkcə peyklərlə məhdudlaşmır. Bu uğurlar həm də ölkənin elmi, texnoloji, təhsil və innovasiya potensialının bariz göstəricisidir. “Azərkosmos” tərəfindən həyata keçirilən maarifləndirici layihələr, beynəlxalq tərəfdaşlıqlar və gənclərin elmə cəlb olunması ölkəmizin bu sahədə dayanıqlı inkişafını təmin edir.
Kosmik texnologiyalar artıq milli təhlükəsizliyin, iqtisadi inkişafın, təhsil və innovasiyanın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib. Bütün bu addımlar Azərbaycanın yaxın gələcəkdə regionun aparıcı kosmik aktorlarından birinə çevriləcəyinə əminlik yaradır.