Niderlandın ingilisdilli “Arxeologiya elmi jurnalı: hesabatlar” nəşrinin son nömrəsində “Qərbi Azərbaycanın (Cənubi Qafqazın) Orta Paleolit dövründə obsidianın əldə edilməsi və mübadiləsi” adlı tədqiqat məqaləsi dərc olunub. Məqalənin müəllifləri sırasında AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi tarix üzrə fəlsəfə doktoru Azad Zeynalov, Elm və Təhsil Nazirliyinin akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəşid Fətəliyev də yer alır.
Arxeologiya və Antropologiya İnstitutundan “Tehsil365”ə bildirilib ki, azərbaycanlı alimlərlə yanaşı, tədqiqatın müəlliflərindən biri Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir bölməsinin V.S.Sobolev adına Mineralogiya və Geologiya İnstitutunun böyük elmi işçisi Yaroslav Kuzmin, digəri isə ABŞ-ın Missuri Universiteti Tədqiqat Reaktor Mərkəzinin Arxeometriya laboratoriyasının tədqiqat professoru Maykl D.Qlaskokdur.
Tədqiqatın əsas məqsədi Orta Paleolit dövründə (təxminən 140-40 min il əvvəl) neandertal insanların alət istehsalı üçün obsidian (dəvə gözü) vulkanik şüşəsini əldəetmə yollarını araşdırmaq olub. Bu məqsədlə Azərbaycanın qərb bölgəsində yerləşən dörd əsas Orta Paleolit abidəsindən - Daşsalahlı (Qazax), Tağlar Xocavənd), Qazma mağarası (Naxçıvan, Şərur) və Kəlbəcərdəki Zar qrotundan tapılmış 85 obsidian nümunəsi üzərində rentgen-flüoresans analizi aparılıb. Analizlər ABŞ-da həyata keçirilib.
Araşdırmalar nəticəsində müəyyən olunub ki, Orta Paleolit dövründə Azərbaycanın neandertalları obsidianı 10 müxtəlif yataqdan əldə ediblər. İstifadə olunan xammal mənbələrinin əksəriyyəti mağara düşərgələrindən 20-160 kilometr məsafədə yerləşib. Bununla yanaşı, bəzən təxminən 350-400 kilometr uzaqlıqdakı mənbələrdən də obsidian gətirilib. Məsələn, Tağlar mağarası ilə Şərqi Anadolunun Sarıqamış və Gürcüstanın Çikiani obsidian yataqları arasında birbaşa məsafə 350-400 kilometrdir, halbuki real yol məsafəsi daha çox ola bilər.
Bu nəticələr Orta Paleolit dövründə Cənubi Qafqazda neandertalların geniş ticarət və mübadilə şəbəkələrinə malik olduğunu, yüksək mobilliyə sahib populyasiyaların iri heyvan ovu ilə yanaşı, xammal tədarükü üçün böyük məsafələr qət etdiyini göstərir. Eyni zamanda, bu qarşılıqlı əlaqələrin yalnız Azərbaycanla məhdudlaşmayaraq qonşu Şərqi Anadolu və bütün Cənubi Qafqaz ərazilərini əhatə etdiyi müəyyən olunub.
Məqalədə qeyd olunur ki, xüsusilə Azıx mağarası daxil olmaqla, neandertal insanların obsidian tədarük sxemlərini daha dərindən anlamaq üçün əlavə tədqiqatlara ciddi ehtiyac var.
