Hüseyn Cavid (əsl adı Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə) Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndələrindən biri, şair, yazıçı, dramaturq, milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir. “Tehsil365” onun həyat və yaradıcılığını araşdıraraq oxuculara Hüseyn Cavidin bənzərsiz sənət dünyasını təqdim edir:
O, 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvanda ruhani ailəsində dünyaya göz açıb. İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini isə M.T.Sidqinin təsis etdiyi “Məktəbi-tərbiyə” adlı yeni üsullu məktəbdə alıb. 1899–1903-cü illərdə Təbrizin “Talibiyyə” mədrəsəsində oxuyub. 1909-cu ildə İstanbul Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirib. Əvvəlcə Naxçıvanda, sonra Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimliklə məşğul olub.Yaradıcılığının sonrakı mərhələsində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınıb. Onun fəlsəfi, tarixi faciələri və ailə-məişət dramları forma və üslub baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni mərhələ açıb.
Əsərləri arasında “Ana faciəsi”, “Maral”, “Şeyda”, “Şeyx Sənan”, “Uçurum”, “Afət”, “Knyaz”, “Xəyyam” xüsusi yer tutur. Bu əsərlər milli teatr sənətinin inkişafına böyük töhfə verib.
Hüseyn Cavidin şeirləri əsasən romantik və fəlsəfi ruhludur. Onun poeziyasında ideal ilə gerçəklik arasındakı ziddiyyət, həqiqət axtarışı və xəyali aləmlərə yönəlmiş lirik-fəlsəfi düşüncələr ön plandadır.
Şairin lirik “mən”i — zəngin xəyallara sahib, dərin düşüncəli və narahat bir aşiq obrazıdır:
Xəyal!.. Əvət, yaşadan yalnız əhli-halı odur,
Yaşarsa bir könül, az-çox xəyal içində yaşar.
Cavid həm klassik lirika üslubunda qəzəllər, həm də xalq-aşıq poeziyası ruhunda qoşma və gəraylılar yazıb. “Get”, “Könlümü” rədifli şeirlər, “Hər yer səfalı, nəşəli” qəzəli, “Xuraman-xuraman” qoşması, eləcə də “Rəqs” və “Uyuyur” kimi əsərlərində fərqli poetik formalar tətbiq edib.
Cavidin ilk poemaları XX əsrin əvvəllərində yaranıb və əsasən lirik-romantik, həmçinin romantik-fəlsəfi məzmun daşıyıb. “Bir ahi-məzlumanə” (1907), “İştə bir divanədən bir xatirə” (1912), “Hübuti-Adəm” (1913) kimi əsərlərində epik təsvirlərdən daha çox lirik düşüncələr üstünlük təşkil edir.
“Hübuti-Adəm” poemasında Adəm və Həvvanın münasibətlərindən götürülmüş bir məqam əsasında nəfsin fəlakətləri barədə poetik mülahizələr irəli sürülür.
Onun yaradıcılığında ideya və sənətkarlıq baxımından ən yetkin poema “Azər” hesab olunur. Şair bu əsəri 1926-cı ildə Almaniyada müalicə olunduğu vaxt yazmağa başlayıb və 1928-ci ildə tamamlayıb.
Könlümü
Könlümü şad etmək istərsən, gülüm, bir gül kimi,
Gül açar ruhum sənin bir gülüşünlə, gül kimi.
…
Sevgi aləminə səninlə girərsə könlüm,
Bütün dünyam dolunar bir bahar, bir gül kimi.
…
Sənə məftun olan ürək heç zaman solmaz,
Hər səhər yenidən açar o könül, gül kimi.