Müsbət düşünmək və optimizm xoşbəxtliyin və uğurun açarı kimi təbliğ olunur. Ancaq mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu düşüncə tərzi ifrata vardıqda “toksik pozitivlik” adlanan təhlükəli sosial və psixoloji təzyiqə çevrilir. Müsbət düşünmək faydalıdır, amma əgər bu, problemlərə göz yummağa, hissləri boğmağa və insanı süni xoşbəxtlik içində yaşamağa vadar edirsə, buna toksik pozitivlik deyilir
“Tehsil365” xəbər verir ki, məqalə “Azərbaycan məktəbi” jurnalında dərc olunub.
Toksik pozitivlik insanlara daim xoşbəxt görünməyi, mənfi emosiyaları gizlətməyi aşılayan düşüncə tərzidir. Bu, həyatı yalnız “gözəl” tərəfləri ilə qəbul etməyi, çətinlikləri isə “görməməzliyə vurmağı” təşviq edir. Psixoloji baxımdan isə bu, real duyğuların inkarı və daxili gərginliyin artması ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə gənclər bu təzyiqin mərkəzində dayanır. Akademik uğur, sosial aktivlik, emosional balans - gənclərdən eyni anda bunların hamısı gözlənilir. Belə olduqda, onlar özlərini həmişə mükəmməl görünməyə məcbur hiss edirlər.
Bu hal insanların sosial mediada və gündəlik həyatda xoşbəxt və nikbin görünməyə məcbur edildiyi sosial təzyiqlərdə özünü göstərir. Sosial şəbəkələrdə insanlar öz həyatlarını yalnız xoşbəxt anlarla təqdim edir: mükəmməl münasibətlər, uğurlu karyeralar, səyahətlər və nailiyyətlər. Nəticədə, real həyatda mövcud olan kədər, ümidsizlik və məyusluq kimi hisslərə yer qalmır. Emosiyalarını paylaşanlar tez-tez “neqativ” və ya “ətrafı aşağı çəkən” insanlar kimi etiketlənirlər. Bu da reallığın təhrif olunmasına səbəb olur. Digər gənclər isə həyatlarını sosial mediada təqdim olunan “ideal” görüntülərlə müqayisə edərək özlərini dəyərsiz hiss edirlər.
Bu təzyiq gündəlik münasibətlərə də sirayət edir. İnsanlar dostları ilə problemlərini paylaşmaqdan çəkinirlər, çünki qarşı tərəfdən sadəcə “Müsbət düşün” kimi cavablar almaqdan qorxurlar. Zamanla bu dinamika səmimi sosial əlaqələri zəiflədir, çünki real problemlər əvəzində süni xoşbəxtlik nümayiş olunur. Emosiyaların sərbəst şəkildə ifadə olunmaması zamanla psixoloji yükün artmasına səbəb olur. Reallıq isə budur ki, müsbət düşünmək faydalı ola bilər, amma problemləri yox saymaq sağlam yanaşma deyil.
Belə olanda gənc özünü hər zaman müsbət görünməyə, mənfi hissləri gizlətməyə və real problemlərini “dramatik” kimi görməməyə məcbur hiss edir. Nəticədə, emosiyalar basdırılır, psixoloji yüklənmə artır və özünü ifadə etməyə ehtiyacı olan gənc tənha və anlaşılmamış qalır.
Psixoloq Susan David (Harvard Tibb Məktəbi) bildirir ki, emosional çeviklik yəni insanın həm müsbət, həm də mənfi emosiyalarla işləyə bilməsi psixoloji sağlamlığın əsas sütunudur. Sadəcə “pozitiv qalmaq” insanı tükəndirə və depressiyaya sürükləyə bilər.
Tədqiqatçı Emily Harperə görə (Kembric Universiteti), müasir təhsil sistemi gənclərə daim uğurlu, sosial cəhətdən fəal və psixoloji baxımdan balanslı görünmələri üçün təzyiq göstərir. Harperin fikrincə, bugünkü təhsil mühiti “uğurlu olmalısan” şüarı ilə doludur. Amma bu uğur çox zaman xoşbəxtlik görüntüsü ilə qarışdırılır. Gənc yalnız yaxşı qiymətlər almalı, sosial aktiv olmalı, gələcək üçün planlı, bacarıqlı və daim nikbin görünməlidir. Bu isə gerçək həyatın dinamikasına uyğun deyil. Gənclərin hissləri təbiətcə dəyişkəndir, uğursuzluq isə bəzən qaçılmaz olur. Hər şeyin daim yaxşı getməməsi normal haldır və bunu qəbul etmək psixoloji sağlamlıq üçün vacibdir.
Harper bu fikirləri ilə gənclərin emosional müxtəlifliyinə və psixoloji çevikliyinə diqqət çəkir, təhsil mühitinin insanın kompleks təbiətinə uyğunlaşmasının vacibliyini vurğulayır. Toksik pozitivlik bu reallıqları inkar edir və təhsilalandan süni möhkəmlik tələb edir. Bu isə depressiyaya, motivasiya itkisinə və “tükənmişlik sindromu”na səbəb ola bilər. Təhsilverənlər və valideynlər gəncləri yalnız uğurlarına görə yox, hisslərinə görə də dinləməlidir. “Niyə yaxşı oxumadın?” yerinə “Nə çətinliyin var, dəstəyə ehtiyacın varmı?” sualları gəncin özünü daha dəyərli və başa düşülən hiss etməsinə səbəb ola bilər. Müəllimlər sinifdə sadəcə akademik nailiyyətləri deyil, eyni zamanda emosional vəziyyətləri də müşahidə etməlidir. Təhsil həm bilik verməli, həm də təhsilalanların duyğularını başa düşərək onları psixoloji cəhətdən dəstəkləməlidir.
Təhsil psixoloqu Danelle Till (Toronto Universiteti) 2023-cü ildə apardığı bir tədqiqatda göstərib ki, təhsil mühitində toksik pozitiv yanaşma təhsilalanlarda özünütənqid, utanmaq hissi və motivasiya itkisinə səbəb olur. Onun nəticələrinə görə, tələbə və şagirdlərin öz problemlərini ifadə edə bilmədikləri mühitlərdə akademik uğursuzluq riski daha yüksək olur.
Texas Universitetinin psixologiya üzrə professoru Kristin Neff qeyd edir ki, toksik pozitivlik ilk baxışda yaxşı niyyətli görünə bilər, lakin əslində fərdin emosional reallığını inkar edir və daxili təzyiqi artırır. Bununla mübarizə aparmaq üçün bəzi mühüm psixoloji yanaşmalar mövcuddur:
Qəzəb, kədər, ümidsizlik kimi hisslər insani hisslərdir. Bu hissləri ifadə etmək normal və sağlamdır. Onları qəbul və ifadə etmək emosional rifah üçün vacibdir. Sağlam psixologiya yalnız “müsbət” duyğuların yaşanması deyil, bütün emosiyaların balanslı şəkildə tanınması üzərində qurulur;
Dostlarla qurulan ünsiyyət “hər şey yaxşı olacaq” tipli səthi reaksiyalardan ibarət olmamalıdır. Səmimi suallar vermək, qarşımızdakı insanı dinləmək və öz həqiqi hisslərimizi bölüşmək daha dərin əlaqələr yaradır;
Sosial mediada yayılan “daima xoşbəxt həyat” obrazları çox vaxt həqiqəti əks etdirmir. Orada təqdim olunan “mükəmməl həyat” illüziyadır. Bu, fərdlərdə yersiz müqayisələrə və özünü qənaətbəxş hiss etməməyə səbəb ola bilər. Həqiqət və şəffaflıq sosial müqayisədən daha yaxşıdır;
Həmişə gülümsəmək və hər şeyə “bəli” demək məcburiyyət deyil. Fərdi balans və rifah ön planda saxlanılmalıdır;
Pozitivlik faydalıdır, amma hər problemin həlli deyil. Bəzən özünü yaxşı hiss etməmək normaldır və belə anlarda peşəkar yardım almaq gücsüzlük deyil, çünki şəxsi inkişaf bir yarış yox, prosesdir.
Toksik pozitivlik son illərdə cəmiyyətin görünüşə və uğura həddindən artıq önəm verməsi ilə daha da yayılıb. Amma onun zərərlərini başa düşmək sağlam və davamlı psixoloji rifah üçün vacibdir. Həyatın həm yaxşı, həm də çətin anlarını qəbul edən və optimizmlə realizmi tarazlayan yanaşma insanlara güclü psixoloji dayanıqlıq və səmimi münasibətlər qurmaqda kömək edir.