Anomiya, sosiologiyada cəmiyyətin dəyərlər və qaydalar sisteminin zəifləməsi nəticəsində yaranan sosial boşluq, çaşqınlıq və məqsədsizlik halını ifadə edir. Bu anlayış ilk dəfə fransız sosioloqu Emile Durkheim tərəfindən işlədilmişdir.
“Tehsil365”in araşdırmasına görə, Durkheim anomiyanı cəmiyyətdə ictimai inteqrasiyanın zəifləməsi və insanların davranışlarını yönləndirəcək aydın sosial normaların olmaması ilə izah etmişdir.
Durkheimin fikrincə, cəmiyyətin normal fəaliyyət göstərməsi üçün ümumi dəyərlər və sosial qaydalar mövcud olmalıdır. Əgər bu dəyərlər zəifləyərsə və ya əhəmiyyətini itirərsə, insanlar arasında qarşılıqlı anlaşma azalır və nəticədə sosial nizamsızlıq yaranır. Anomiya təkcə fərdi davranışlarda deyil, həm də geniş miqyasda sosial strukturlarda özünü göstərir.
Amerikalı sosioloq Robert K. Merton isə anomiya anlayışını daha da inkişaf etdirmişdir. Onun nəzəriyyəsinə görə, cəmiyyət müəyyən uğur standartları müəyyənləşdirir, lakin bu məqsədlərə çatmaq üçün hər kəsə eyni imkanlar təqdim etmir. Bu zaman fərdlər arasında sosial gərginlik artır və normativ boşluq yaranır. Nəticədə insanlar mövcud qaydaları pozaraq alternativ yollar axtarmağa meyllənirlər.
Anomiyanın əsas səbəbləri müxtəlif sosial amillərlə bağlıdır. İqtisadi böhranlar və işsizlik insanların qaydalara olan inamını azaldır. Qloballaşma nəticəsində ənənəvi dəyərlərlə yeni dəyərlərin toqquşması sosial boşluq yaradır. Sürətli urbanizasiya və modernləşmə nəticəsində kənddən şəhərə köç edən insanlar ənənəvi icma əlaqələrindən uzaqlaşaraq anomiya yaşayırlar. Ailə institutunun zəifləməsi, sosial həmrəyliyin azalması və fərdiyyətçiliyin artması da bu vəziyyəti gücləndirən amillərdəndir.
Anomiyanın təzahürləri isə cəmiyyətin müxtəlif sahələrində müşahidə olunur. İnsanlarda həyat məqsədinin itməsinə və mənasızlıq hissinə səbəb olur. Cinayətkarlıq və deviant davranış halları artır. Durkheimin araşdırmalarında göstərildiyi kimi, intihar hallarının çoxalması da anomiya ilə əlaqələndirilir. Sosial etimad zəifləyir, ictimai həmrəylik isə parçalanır.
Bununla yanaşı, anomiya hər zaman yalnız mənfi nəticələr doğurmur. Bəzi hallarda mövcud normaların zəifləməsi yeni sosial institutların və dəyərlərin yaranmasına imkan verir. Yəni, anomiya həm sosial böhranın, həm də dəyişimin təməl səbəblərindən biri ola bilər.
Nəticə etibarilə, anomiya sosial həyatın sabitliyini təhdid edən, lakin bəzən də yeni inkişaf istiqamətlərinə zəmin yaradan mühüm bir sosioloji anlayışdır. Onun qarşısının alınması üçün sosial institutların gücləndirilməsi, cəmiyyətdə bərabər imkanların yaradılması və dəyərlər sisteminin möhkəmləndirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.