Musiqi tarixi boyunca dissonans və konsonans anlayışları təkcə səsin akustik quruluşu ilə deyil, həm də estetik və mədəni düşüncə ilə bağlı olmuşdur. Bu iki anlayış musiqidə harmoniya, emosional təsir və üslub müxtəlifliyini formalaşdıran əsas kateqoriyalardan hesab olunur.
“Tehsil365”in araşdırmasına görə, konsonans adətən qulaq üçün rahat, sabit və xoş səslənmə effekti yaradan səs birləşmələri ilə bağlıdır. Onlar sakitlik, tamamlanmışlıq və ahəng duyğusu ifadə edir. Dissonans isə əksinə, gərginlik, qeyri-sabitlik və çözülmə ehtiyacı hissi doğuran səs uyğunluqlarını bildirir. Bu anlayışlar akustik baxımdan səs dalğalarının uyğunluğu və rezonansı ilə bağlı olsa da, musiqidə onların qavranması daha çox tarixi-estetik şərtlərlə müəyyənləşmişdir.
Qədim yunan musiqi nəzəriyyəsində konsonans və dissonans məsələsi xüsusi yer tuturdu. Pifaqorçular səs diapazonlarını riyazi nisbətlərlə izah edərək, oktava (2:1), kvinta (3:2) və kvarta (4:3) kimi intervalları ən mükəmməl konsonans hesab edirdilər. Onlara görə dissonans intervallar təbiətin harmonik qanunlarına uyğun gəlmirdi və “uyğunsuz” sayılırdı.
Orta əsrlərdə xristian kilsə musiqisinin əsasını təşkil edən gregorian xoralları və polifonik nümunələrdə konsonans–dissonans bölgüsü ciddi qaydalarla tənzimlənirdi. Oktava və kvinta tam konsonans, terts və sixta isə uzun müddət “yarımkonsonans” kimi qəbul edilirdi. Dissonans intervallar yalnız keçici melodik hərəkətlərdə istifadə edilirdi və mütləq konsonansla çözülməli idi.
Renessans dövründə musiqidə tertian harmoniya ön plana çıxdı. Bu dövrdə terts və sixta tam konsonans kimi qəbul edildi və akordların quruluşunda əsas baza rolunu oynadı. Barok musiqisində isə dissonans daha geniş tətbiq olunmağa başladı. Monteverdi kimi bəstəkarlar dissonansdan emosional gərginliyi artırmaq üçün istifadə edir, onu sərbəst şəkildə musiqi dilinin ayrılmaz hissəsinə çevirirdilər.
Klassik dövrdə (Haydn, Mozart, Beethoven) dissonans daha çox harmonik inkişafın müvəqqəti gərginlik nöqtəsi kimi işlədilirdi. Bu dövrdə konsonans–dissonans qarşıdurması musiqinin dramatik dinamizmini təmin edirdi. Romantizm dövründə isə bəstəkarlar (Çaykovski, Vaqner, List və b.) dissonansdan emosional dərinlik, ekspressivlik və qeyri-adi harmoniya yaratmaq üçün istifadə etdilər.
XX əsrdə tonal sistemin zəifləməsi və atonal musiqinin yaranması ilə konsonans və dissonans arasındakı sərhədlər xeyli dəyişdi. Arnold Şönberq və dodekafoniya məktəbi dissonansı tamamilə sərbəstləşdirərək onu konsonansla bərabər hüquqlu elementə çevirdilər. Caz musiqisində də dissonans improvizasiya və harmoniya zənginliyinin əsas vasitələrindən oldu. Müasir eksperimental musiqidə isə dissonans artıq “uyğunsuzluq” deyil, estetik seçim və fərqli səs aləmi yaradan bir ünsür kimi qəbul edilir.
Musiqidə dissonans və konsonans anlayışlarının inkişafı göstərir ki, onların mahiyyəti yalnız akustik qanunlarla deyil, həm də tarixi dövrün estetik dəyərləri, mədəniyyəti və musiqi zövqü ilə bağlıdır. Qədimdən bəri “uyğun” və “uyğunsuz” kimi dəyərləndirilən bu anlayışlar zamanla dəyişərək musiqi dilinin zənginliyini və inkişafını təmin etmişdir.