Musiqi bəşər tarixinin ən qədim ifadə vasitələrindən biridir və onun əsasını təşkil edən ən mühüm ünsürlərdən biri ritmdir. Ritm insanın daxili bioloji ritmləri - ürək döyüntüsü, nəfəsalma, yeriş - ilə sıx bağlıdır. Metrum isə ritmin daha sistemli, ölçü çərçivəsində təşkil olunmuş formasıdır.
“Tehsil365”in araşdırmasına görə, müxtəlif mədəniyyətlərdə ritm və metrumun quruluşu eyni deyil. Hər bir xalqın musiqi ənənəsi özünəməxsus ritmik modellər üzərində formalaşaraq mədəniyyətin üslubunu, düşüncə tərzini və emosional dünyasını əks etdirir.
Qərb musiqi ənənəsi
Qərb klassik musiqisində metrum daha çox ikilik (2/4, 4/4) və üçlük (3/4, 6/8) ölçülər üzərində qurulub. Bu sistem simmetrik və nizamlı ritmik quruluşu təmin edir. Barokko dövründə rəqs formaları (menuet, saraband, gavot) metrumu musiqinin əsas ifadə vasitəsinə çevirmişdi. Romantizm dövründə isə ritmik sərbəstlik artaraq rubato anlayışının yayılmasına səbəb oldu. XX əsrdən etibarən caz və rok musiqisi ritmdə sinkoplar və qeyri-ənənəvi aksentlər vasitəsilə ritmik sistemin sərhədlərini genişləndirdi.
Şərq musiqi ənənəsi
Şərq musiqisində ritm çox vaxt siklik və mürəkkəb quruluşdadır. Azərbaycan muğamında və ya türk musiqisində istifadə olunan usul anlayışı ritmik dövrlərin əsasını təşkil edir. Hindistan klassik musiqisində isə tala sistemi 3, 5, 7, 10, 16 zərbdən ibarət mürəkkəb dövrlərlə musiqini idarə edir. Bu ritmik çərçivə ifaçıya həm sərbəstlik, həm də ciddi bir nizam verir. Beləliklə, Şərq musiqisində ritm daha çox dövri təkrarlara və geniş variasiya imkanlarına əsaslanır.
Afrika musiqi ənənəsi
Afrika musiqisində ritm mərkəzi ünsürdür və metrum çox vaxt çoxqatlı (poliritmik) struktura malikdir. Bir neçə fərqli ritmik xətt eyni anda ifa olunur və nəticədə kompleks bir ritmik toxuma yaranır. Davullar, ritmik alətlər və vokal frazalar bir-birini tamamlayaraq həm icraçılar, həm də dinləyicilər arasında kollektiv harmoniya yaradır. Bu ənənə sonradan caz, bluz, rok və pop musiqisinin ritmik əsasına güclü təsir göstərmişdir.
Latın Amerikası musiqisində ritmik quruluş Afrika və Avropa elementlərinin sintezindən yaranıb. Samba, salsa, tango və rumba kimi janrlarda sinkoplu ritmlər, aksentlərin qeyri-bərabər bölgüsü və rəqs elementləri əsas rol oynayır. Burada ritm yalnız musiqinin texniki əsası deyil, həm də sosial və mədəni kollektivliyin göstəricisi sayılır.
XXI əsrdə texnologiya və qloballaşma nəticəsində müxtəlif ritmik sistemlər bir-birinə qarışaraq yeni janrların yaranmasına səbəb olmuşdur. Elektron musiqidə ritm proqramlaşdırılmış şəkildə qurulur və bu, ənənəvi mədəniyyətlərin ritmik quruluşları ilə sintez edilərək yeni musiqi üslublarını meydana gətirir.
Ritm və metrum anlayışları bütün musiqi mədəniyyətləri üçün universal olsa da, onların tətbiqi, quruluşu və ifadəsi müxtəlifdir. Qərb musiqisi daha çox simmetrik və ölçülü strukturlara üstünlük verirsə, Şərq musiqisi mürəkkəb siklik modellərdən, Afrika musiqisi isə poliritmik qatlılıqlardan istifadə edir. Latın Amerikası musiqisində isə qarışıq ritmlər sosial və rəqs mədəniyyəti ilə vəhdət təşkil edir. Bu fərqlər musiqinin yalnız bədii ifadə vasitəsi olmadığını, həm də insan toplumlarının düşüncə, həyat tərzi və dünyagörüşünün bir güzgüsü olduğunu göstərir.