Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, məktəb rəhbərlərinə 5 illik fəaliyyət limiti qoyulması idarəetmədə səmərəliliyi artırmaqdan çox, sistemin sabitliyinə mənfi təsir göstərir. Onun fikrincə, problem rəhbərlərin vəzifədə qalma müddətində deyil, onların seçilmə və dəyərləndirilmə mexanizmindədir. “Əgər məktəb direktoru peşəkar idarəetmə bacarığına, strateji düşüncəyə və liderlik keyfiyyətlərinə malikdirsə, onun uzunmüddətli fəaliyyəti məktəbin inkişafına təkan verir. Təhsil elə bir sahədir ki, burada təcrübə illərlə cilalanır, liderlik isə yalnız praktikada formalaşır,” – deyə Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir.
‘‘Tehsil365’’ bildirir ki, ekspertin sözlərinə görə, bu məsələyə yanaşmada əsas meyar idarəetmə səriştəsidir, müddət deyil. Məsələn, UNESCO-nun “Educational Leadership and School Management” adlı beynəlxalq hesabatında qeyd olunur ki, “məktəb rəhbərlərinin uğuru illərlə qurulan etimada, komanda ruhuna və ardıcıl inkişaf planına əsaslanır.” Bu da o deməkdir ki, rəhbərlikdə sabitlik və təcrübə keyfiyyətli idarəetmənin ayrılmaz hissəsidir.
Təhsil üzrə tədqiqatçı Michael Fullan yazırdı: “Yaxşı məktəb direktoru təkcə idarəçi deyil, o, öyrənən təşkilatın mədəniyyətini formalaşdıran liderdir. Belə liderlər göstərişlə yox, təcrübə və zamanla yetişirlər.” Kamran Əsədov da bu fikri dəstəkləyərək qeyd edir ki, “Azərbaycanın məktəb sistemində rəhbərlik daha çox inzibati xarakter daşıyır. Direktorlar çox vaxt hesabat yazmaq, bürokratik sənədləri doldurmaqla məşğul olurlar, halbuki onların əsas missiyası məktəbi öyrənən və inkişaf edən bir mühitə çevirmək olmalıdır.”
Hazırkı reallıqda məktəb direktorlarının üzərinə düşən inzibati yüklər, hesabatçılıq və formal tələblər onları strateji liderlikdən uzaqlaşdırır. Kamran Əsədov vurğulayır ki, direktorların fəaliyyətinə dair monitorinqlər və dəyərləndirmələr cəza mexanizmi deyil, inkişaf aləti olmalıdır: “Əgər direktorun fəaliyyəti 1, 3 və 5 illik mərhələlərdə formativ şəkildə, yəni inkişaf yönümlü dəyərləndirilsə, bu, həm şəffaflığı təmin edər, həm də peşəkar təkmilləşməni stimullaşdırar.”
Beynəlxalq təcrübə də göstərir ki, uzunmüddətli rəhbərlik təhsil müəssisələrinin uğuru üçün mühüm faktordur. OECD-nin “Education at a Glance 2024” hesabatına əsasən, Finlandiyada məktəb direktorlarının orta rəhbərlik müddəti 11 il, Almaniyada 10 il, Fransada isə 8 ildir. Bu ölkələrdə idarəetmədə sabitlik məktəbin strateji istiqamətini qorumağa və davamlı inkişaf planlarının həyata keçirilməsinə imkan yaradır. Əksinə, rəhbərlərin tez-tez dəyişməsi məktəb mədəniyyətinin formalaşmasına, pedaqoji komandanın motivasiyasına və davamlı tədris siyasətinə mənfi təsir göstərir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, “Azərbaycanda bəzən rəhbər dəyişiklikləri daha çox inzibati yanaşma ilə aparılır. Halbuki, bu qərarlar pedaqoji və idarəetmə meyarlarına əsaslanmalıdır. Müəllim kollektivi ilə güvən əlaqəsi qurmuş, məktəbin sosial mühitini formalaşdırmış direktorların fəaliyyəti məhz bu etimadın üzərində inkişaf edir. Bu etimad hər 5 ildən bir pozularsa, təhsil mühiti də dağılır.”
Kamran Əsədov həmçinin “Təhsil haqqında Qanunun 13-cü maddəsinə” istinad edərək bildirir ki, bu maddəyə əsasən, “təhsil müəssisələrinin rəhbərləri idarəetmənin səmərəliliyinə, təhsilin keyfiyyətinə və şəffaflığa görə məsuliyyət daşıyırlar.” Yəni qanun rəhbərin əsas funksiyasını idarəetmənin keyfiyyətli olması kimi müəyyənləşdirir, lakin fəaliyyət müddəti ilə məhdudlaşdırmır. Bu isə onu göstərir ki, qanunverici məqsədli şəkildə peşəkarlığı əsas götürür, müddəti yox.
Ekspert əlavə edir ki, “Dövlət ümumi təhsil müəssisələrinin direktorlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi qaydaları” adlı normativ sənədə uyğun olaraq, direktorun işinin nəticələri illik hesabatlar, şagird nailiyyətləri, məktəb mühitinin inkişafı və ictimai rəy əsasında ölçülür. Lakin bu mexanizmlər çox vaxt formal xarakter daşıyır. “Əgər bu qiymətləndirmə sisteminə psixoloji iqlim, müəllim məmnunluğu, şagirdlərin inkişaf göstəriciləri kimi meyarlar əlavə olunsa, biz keyfiyyətin real ölçüsünü əldə edə bilərik,” – deyə Kamran Əsədov vurğulayır.
Beynəlxalq nümunələr də bu fikri təsdiqləyir. Pasi Sahlberg, Finlandiyanın tanınmış pedaqoqu, yazır: “Təhsildə ən vacib islahat insana investisiyadır. Əgər rəhbərləri dəyişməklə yox, onları inkişaf etdirməklə məşğul olsaq, nəticə qalıcı olar.” Kamran Əsədov bu yanaşmanı Azərbaycanın təhsil sisteminə də uyğun sayır: “Biz rəhbərləri dəyişməklə yox, onları sistemli şəkildə öyrətməklə inkişaf etdirə bilərik. Hər bir direktor üçün fərdi inkişaf planı hazırlanmalı, mütəmadi ixtisasartırma proqramları təşkil edilməlidir.”
Ekspertin fikrincə, təcrübəli direktorların sistemdən uzaqlaşdırılması yerinə, onların təcrübəsinin paylaşılması və gənc rəhbərlərlə mentorluq modeli formalaşdırılmalıdır. “Uzun illər kollektivlə güvən münasibəti qurmuş direktorların təcrübəsi ən dəyərli resursdur. Onların modeli gələcək məktəb liderləri üçün örnək kimi təqdim olunmalıdır. Təhsildə keyfiyyət müddətlə ölçülmür — o, insanla, liderliklə və ardıcıl dəstəklə ölçülür,” – deyə Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir.
Nəticə etibarilə, Kamran Əsədov hesab edir ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin diqqəti rəhbərlərin sayına deyil, keyfiyyətinə yönəlməlidir. “Təhsil sisteminin sabitliyi rəhbər dəyişikliklərinin tezliyindən yox, həmin rəhbərlərin peşəkarlıq səviyyəsindən asılıdır. Əgər məktəb liderləri idarəetmə, pedaqoji və sosial sahələrdə müasir bacarıqlara yiyələnərlərsə, onlar illərlə eyni məktəbdə qalmaqla keyfiyyətli dəyişikliklərə nail ola bilərlər. Bu, həm məktəb mədəniyyətinin, həm də təhsilin dayanıqlığının əsas təminatıdır.”