Kurikulum sisteminin mövcud vəziyyəti təhlil ediləndə görünür ki,son 15 ildə aparılan məzmun islahatları təhsil sistemini modernləşdirməyə başlasa da,tətbiqetmə mərhələsində struktur,metodologiya və idarəetmə səviyyəsində yaranan boşluqlar nəticənin gözlənilən səviyyədə olmasına imkan vermir.
Bu fikirləri “Tehsil365”ə açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.O, bildirib ki:
“Kurikulumun fəlsəfəsi olan kompetensiya formalaşdırılması, fəaliyyət yönümlü öyrənmə və şagirdyönümlü dərs dizaynı məktəb mühitində tam reallaşmadığı üçün nəzəri sənədlərlə sinif otaqlarında baş verən proseslər arasında ciddi uyğunsuzluq qalmaqdadır. Bu uyğunsuzluq həm PISA, həm də milli qiymətləndirmələrdə nəticələrin stabil yüksəliş göstərməməsi ilə təsdiqlənir; PISA 2022-də oxu üzrə 389 bal, riyaziyyat üzrə 420 bal nəticələri kurikulumun hədəfləri ilə real öyrənmə nəticələrinin üst-üstə düşmədiyini göstərir.
Məzmunun həcmi yaş səviyyəsinə uyğun olmadıqda kurikulumun tətbiqi təbii şəkildə çətinləşir. İbtidai siniflərdə təlim nəticələrinin sayının həddindən artıq olması, dərsliklərin ağır məzmunu və tapşırıqların yaş psixoloji səviyyəsini aşması uşaqda fundamental bacarıqların formalaşması prosesini zəiflədir. “Ümumi Təhsil haqqında Qanun”un 15-ci maddəsi tədris planının yaş və idrak səviyyəsinə uyğun olmasını tələb etsə də, faktiki dərslik məzmunu çox zaman bu normativ çərçivəyə uyğun gəlmir. Məzmunun yüklənməsi nəticəsində oxu-anlama və riyazi savadlılıq kimi baza bacarıqları lazımi səviyyədə inkişaf etmir və bu, kurikulumun effektivliyini məhdudlaşdırır.
Metodik dəstəyin qeyri-bərabər olması kurikulumun tətbiqində ən ciddi problemlərdən biridir. Şəhər məktəblərində müəllimlər daha çox metodik resurslara çıxış imkanı əldə edərkən, region və kənd məktəblərində bu təminat eyni səviyyədə deyil. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə müəllim hazırlığını gücləndirmək üçün atdığı addımlar – 30 mindən çox müəllimin illik ixtisasartırma prosesinə cəlb edilməsi, elektron resurs platformalarının genişləndirilməsi, kurikulum üzrə təlim paketlərinin yenilənməsi – sistem üçün çox ciddi müsbət irəliləyişdir. Lakin tətbiqdə vahid standartın olmaması kurikulumun bölgələr üzrə fərqli şəkildə həyata keçirilməsinə səbəb olur. Təhlil göstərir ki, metodik dəstək bütün məktəbləri eyni səviyyədə əhatə etmədikcə kurikulumun real təsiri tam görünməyəcək.
Kurikulumun qiymətləndirmə mexanizmləri ilə uyğunlaşmaması sistemin səmərəliliyinə daha bir maneə yaradır. Kurikulum fəaliyyət yönümlü, bacarıq əsaslı öyrənmə tələb etdiyi halda, summativ qiymətləndirmə hələ də daha çox test və bilik ölçməyə əsaslanır. Bu, “Təhsil haqqında Qanun”un 13-cü maddəsində göstərilən “təlim nəticələrinin obyektiv qiymətləndirilməsi” prinsipinə tam uyğun gəlmir. Müəllimlər dərsdə tətbiq prosesinə deyil, şagirdin test nəticəsinə fokuslanmağa məcbur qalır və bu, kurikulumun fəlsəfəsini zəiflədir. Nəticədə, yaradıcı düşünmə, tədqiqatçılıq, problem həll etmə kimi XXI əsr bacarıqları hədəf olmasına baxmayaraq lazımi səviyyədə formalaşmır.
Dərsliklərlə kurikulum arasında yaranan uyğunsuzluq da sistemin effektivliyinə mane olur. Dərsliklərin həcmi kurikulumun nəzərdə tutduğu yüngülləşdirilmiş yanaşmaya uyğun gəlmir, yaş səviyyəsinə uyğunluq problemi qalır, praktik tapşırıqların azlığı bacarıq əsaslı öyrənmə prosesini yavaşladır. Dünya təcrübəsi bu məsələdə tam fərqli yanaşma ortaya qoyur: Estoniya dərsliklərini 35 faiz yüngülləşdirməklə bacarıqların inkişafını sürətləndirib, Finlandiya dərsliklərini minimum mətn – maksimum fəaliyyət prinsipi ilə hazırlayır, Sinqapur isə dərslikləri kurikulumun “əsas kompetensiyalar” çərçivəsinə uyğunlaşdırmaqla şagird nailiyyətlərini dünyada ən yüksək səviyyəyə çatdırıb.
Həll mexanizmi kimi kurikulumun həcminin optimallaşdırılması, “minimum zəruri nəticələr”in hüquqi sənəd kimi müəyyən edilməsi və dərsliklərin məhz bu çərçivəyə uyğun yenidən hazırlanması vacibdir. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə kurikulum sənədlərini yeniləməsi, məzmunu sadələşdirməsi və yeni qiymətləndirmə modelinə keçidi dəstəkləməsi müsbət və strateji əhəmiyyətli addımlardır. Nazirliyin rəqəmsal qiymətləndirmə platformaları yaratması, fəaliyyət yönümlü tapşırıqların payını artırması, müəllim hazırlığının vahid standartlara uyğunlaşdırılması kurikulumun gələcəkdə daha səmərəli işləməsinə şərait yaradır.
Universitetlərin rolu bu prosesdə xüsusi tənqid tələb edir. Pedaqoji fakültələrdə kurikulum metodikası, dərsin planlaşdırılması, formativ qiymətləndirmə və sinifdaxili fəaliyyət strategiyalarının real məktəb mühitinə uyğun şəkildə öyrədilməməsi gələcək müəllimlərin tətbiq bacarıqlarını zəiflədir. Əmək bazarının tələblərinə uyğun müəllim hazırlığı mexanizmi formalaşmadığı üçün universitetdən məzun olan gənc müəllim məktəbə daxil olanda kurikulumun tələblərini praktik olaraq həyata keçirməkdə çətinlik çəkir. Təhlil göstərir ki, universitet proqramları modernləşmədən keçməyincə kurikulumun tətbiqində gözlənilən keyfiyyət sıçrayışı əldə edilə bilməz.
Gələcəkdə dəyişəcək əsas məsələ məzmunun yüngülləşdirilməsi, qiymətləndirmənin kurikuluma uyğunlaşdırılması, dərslik-kurikulum sinxronluğunun təmin olunması və universitetlərin müəllim hazırlığı modelinin tam yenilənməsidir. Dəyişməsi vacib olan isə kurikulumun “sənəd” yox, “tətbiq mədəniyyəti” kimi formalaşmasıdır. Bu istiqamətdə Elm və Təhsil Nazirliyinin apardığı siyasət – rəqəmsallaşma, kompetensiya yönümlü yanaşma, təhsilin nəticələrə əsaslanan idarə olunması – sistemin keyfiyyətinin yüksəlməsi üçün möhkəm baza yaradır”.