Botanika İnstitutunun Bitki ehtiyatları şöbəsinin doktorantı Elnarə İsgəndərli Çinin Ningbo şəhərində beynəlxalq təlim proqramında iştirak edib.
-Çində iştirak etdiyiniz təlim sizin üçün nə ilə xarakterik oldu və orada əsasən nə öyrəndiniz?
-Çində keçirilən təlim tamamilə praktiki idi – biz kağız üzərində deyil, real işləyən laboratoriyalarda süni intellektin biologiyada necə işlədiyini birbaşa gördük. Ən çox təsir edən məqam odur ki, Raman spektroskopiyası və EPR kimi analitik cihazlardan gələn nəhəng məlumatlar bir neçə saniyə ərzində süni intellekt tərəfindən təmizlənir, şərh olunur və diaqnostik nəticəyə çevrilir. Həmçinin robotlaşdırılmış laboratoriya xətlərini, bioloji nümunələrin tam avtomatlaşdırılmış analizi sistemlərini və “deep learning” əsasında qurulmuş proqnoz modellərini yerindəcə sınaqdan keçirdik. Bu təlim mənə süni intellektin artıq “gələcək” olmadığını, bu gün Çində gündəlik laboratoriya işinin ayrılmaz hissəsi olduğunu göstərdi.
-Ümumilikdə, süni intellektin biologiya elmində tətbiqinin əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
-Süni intellekt biologiyanı kökündən dəyişir. Əgər əvvəllər bir alim günlərlə mikroskop arxasında oturub yüzlərlə şəkli əl ilə analiz edirdisə, indi süni intellekt eyni işi dəqiqələr ərzində, üstəlik insan gözündən daha dəqiq görür. Genetik məlumatların, toxuma şəkillərinin, kimyəvi spektrlərin böyük həcmini insan beyni təhlil edə bilməz – AI isə bunu rahatlıqla bacarır. Nəticədə xərçəngin erkən diaqnozu, yeni dərmanların kəşfi, epidemiyaların proqnozu xeyli sürətlənir və ucuzlaşır. Ən əsası – insan səhvləri minimuma enir. Bir sözlə, süni intellekt biologiyanı “sənaye miqyasına” çıxarır və elmi kəşfləri 10-20 il irəli aparır.
-Çin təcrübəsinə əsasən, süni intellektin biologiyada tətbiqi orada hansı üsullar və modellərlə həyata keçirilir?
-Çində süni intellekt artıq laboratoriyanın “əməkdaşı” kimi işləyir. Bir damla qan və ya toxuma nümunəsi cihazdan keçən kimi Raman və EPR spektrləri birbaşa “deep learning” şəbəkələrinə ötürülür və saniyələr içində nəticə çıxır: xərçəng hüceyrəsi vardır, ya yoxdur, hansı mikrotoksindir, hansı mutasiyadır – 95–98 faiz dəqiqliklə. Bütün proses robot əllərlə avtomatlaşdırılıb: nümunəni insan əlinə dəymədən robot götürür, cihaz ölçür, AI analiz edir, nəticəni alimin ekranına göndərir.
Mikroskopik şəkillərdə isə “deep learning” modelləri hüceyrə anomaliyalarını insan patoloqdan daha dəqiq tapır. Ölkənin nəhəng biobanklarında milyardlarla genetik və klinik məlumat AI ilə birləşdirilib – bu da yeni epidemiyaların proqnozunu xeyli dəqiqləşdirib. Bir sözlə, Çində süni intellekt biologiyanı “tam avtomatlaşmış kəşf fabrikinə” çevirib: insan yalnız ideya verir və son qərarı təsdiqləyir, qalan hər şeyi maşınlar edir.