Azərbaycanda meşə fondu ərazilərinin artırılması ölkənin dekarbonizasiya siyasətində aparıcı rol oynayacaq və kənd təsərrüfatı, torpaqdan istifadə və meşəçilik (AFOLU) sektorunda karbon udulmasını ciddi şəkildə yüksəldəcək.
“Tehsil365” BMT-nin "Milli Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələr" (NDC 3.0) sənədinə istinadən xəbər verir ki, kənd təsərrüfatı istehsalı isə 2000-ci ildən bəri ortaillik 11 faizlik artım tempi ilə genişlənməkdə davam edir və bazarın tələbi ilə torpaq mövcudluğu bu dinamikanı qoruyur. Həmçinin AFOLU hazırda ölkədə ən böyük məşğulluq sahəsidir və 2022-ci ildə əhalinin 36 faizini işlə təmin edib.
Son məlumatlara görə, 2022-ci ildə ölkədə 4.8 milyon hektar kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaq, təxminən 10.5 milyon baş heyvan olub. Heyvandarlıq və məhsul istehsalının böyüməsi aqrar sahənin karbon izini də yüksəldib - kənd təsərrüfatı üzrə ümumi emissiyalar səkkiz milyon ton CO₂ ekvivalentinə çatıb. Emissiyaların 64 faizi bağırsaq fermentasiyası nəticəsində yaranan metanla bağlıdır. Enerji sərfiyyatının payı 16 faiz təşkil edir. Metan emissiyalarının əsas mənbəyi iribuynuzlu heyvanlardır (67%), daha sonra qoyunlar (27%) gəlir.
Torpaqdan istifadə, torpaqdan istifadənin dəyişdirilməsi və meşəçilik (LULUCF) sektoru isə ölkənin karbon balansında əhəmiyyətli rol oynayır. Sənədə əsasən, 2022-ci ildə LULUCF 5.2 milyon ton CO₂ ekvivalentinin xalis udulmasını təmin edib. Bunun 3.6 milyon tonu 1.04 milyon hektar meşə ərazisinin payına düşür. Beləliklə, meşə fondu kənd təsərrüfatı emissiyalarının mühüm hissəsini neytrallaşdırmağa imkan verib.
Kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin artmasına baxmayaraq, meşə torpaqlarının genişləndirilməsi gələcəkdə də emissiyaların stabilləşdirilməsi üçün əsas vasitə kimi qiymətləndirilir. Proqnozlara görə, 2026-cı ilədək meşə sahəsi əlavə 30 min hektar artırılacaq və ölkənin meşə örtüyü 12.3 faizədək yüksələcək.
Hesabatda qeyd edilir ki, AFOLU sektorunda emissiyaların azaldılması heyvandarlıqda qabaqcıl yem əlavələrinin tətbiqi, rasionların optimallaşdırılması və daha iri cinslərin payının artırılması hesabına mümkün olacaq. Lakin heyvanların əhəmiyyətli hissəsinin sərbəst otlaqda saxlanılması bəzi tədbirlərin təsirini məhdudlaşdıra bilər.
Metan və azot oksidi emissiyalarını azaltmaq üçün iri və ortatutumlu kompostlaşdırma qurğularının yaradılması da planlaşdırılır. Digər potensial istiqamət kənd təsərrüfatı texnikasının dizel yanacağından elektrik enerjisi ilə işləyən alternativlərə keçirilməsidir. Bu isə nasoslar, suvarma sistemləri, soyuducular və daşınan texnika üçün əlavə enerji infrastrukturu tələb edəcək.
Hesabat, həmçinin torpaqların vəziyyətini izləyən məlumat sisteminin qurulması, gübrələrin həddindən artıq istifadəsinin azaldılması, dəqiq və şumsuz əkinçilik texnologiyalarının genişləndirilməsini emissiyaazaldıcı əsas addımlar kimi göstərir. Dağlıq relyefə görə eroziyaya həssas torpaqların mühafizəsində belə sistemlərin rolu xüsusi vurğulanır.
NDC-yə görə, meşə sahələrinin artırılması yalnız AFOLU sektorunun deyil, ölkədəki digər sahələrin də dekarbonizasiya yükünü yüngülləşdirəcək. Meşə fondu üzrə əlavə udulma potensialı 2035-ci ilə qədər milli dayanıqlı inkişaf hədəflərinə çatmağa töhfə verməlidir.
Bütün bu tədbirlərin həyata keçirilməsi ciddi investisiya tələb edəcək. Ən bahalı komponentlər arasında dəniz yosunları əsasında hazırlanan yem əlavələri və iribuynuzlu heyvanlarda metanı azaldan 3-NOP maddəsi göstərilir. Sənədin müəllifləri bildirirlər ki, emissiyaların azaldılması üzrə bütün planların uğuru ölkənin kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını qoruyub-saxlamasından birbaşa asılı olacaq.