Süni intellektin təhsilə təsiri hazırkı mərhələdə transformativ bir alət kimi çıxış edir və ənənəvi tədrisin strukturunu dəyişdirəcək qədər güclü potensiala malikdir.
Bu fikirləri “Tehsil365”ə açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.O, bildirib ki:
“Dünyada aparılan araşdırmalar süni intellektdən istifadə edən məktəblərdə şagird nailiyyətlərinin artdığını, müəllimlərin isə tədrisdənkənar işlərə sərf etdiyi vaxtın əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını göstərir. OECD-nin 2024 məlumatına görə, müəllimlərin 67%-i artıq AI əsaslı planlaşdırma və qiymətləndirmə alətlərindən istifadə edir və nəticədə tədris vaxtı 18%-ə qədər azalıb. Azərbaycanın da son illərdə rəqəmsal təhsil infrastrukturunu gücləndirməsi fonunda süni intellektin inteqrasiyası Elm və Təhsil Nazirliyinin strateji qərarları ilə uyğunlaşır və bu yanaşma sahənin modernləşməsinə ciddi dəstək verir.
Hüquqi müstəvidə süni intellektin tətbiqinə imkan verən açar müddəalar mövcuddur. “Təhsil haqqında” Qanunun 13-cü maddəsində tədrisdə İKT-nin tətbiqi dövlət öhdəliyi kimi təqdim edilir və bu, əslində AI əsaslı resursların istifadəsinə hüquqi zəmin yaradır. Eyni zamanda, “Ümumi təhsil haqqında” Qanunun 22-ci maddəsi müəllimin fəaliyyətində texnoloji vasitələrin dəstək rolunu xüsusi olaraq vurğulayır ki, bu da süni intellektin müəllimin köməkçisi kimi istifadəsini normativ baxımdan legitimləşdirir. Bu iki maddənin hüquqi mənzərəsi süni intellektin təhsil mühitinə maneə deyil, dövlət tərəfindən dəstəklənən inkişaf xətti olduğunu təsdiqləyir.
Süni intellektin təhsilə faydası xüsusilə fərdiləşdirilmiş təlim imkanlarında özünü göstərir. Dünya statistikasına görə, adaptiv AI platformalarından istifadə edən məktəblərdə zəif nəticə göstərən şagirdlərin mövzu mənimsəmə səviyyəsi 30–40% arasında yüksəlib. Estoniyanın rəqəmsal öyrənmə modelində müəllimlərin illik iş yükü 12% azalıb, Sinqapurda AI dəstəkli riyaziyyat kurikulumu nəticələri 4 ildə 9% yüksəldib, Finlandiyada isə inklüziv təhsildə xüsusi ehtiyaclı şagirdlərin oxu-yazı bacarıqlarında 6 aylıq fərq qapanıb. Bu təcrübələr göstərir ki, süni intellekt yalnız mexaniki deyil, sosial və pedaqoji problemlərin həllində də ciddi rol oynayır.
Azərbaycan məktəblərində rəqəmsal alətlərin tətbiqi sürətlənməkdədir. Son iki ildə tədrisdə rəqəmsal resurslardan istifadə edən müəllimlərin payı 28%-dən 44%-ə yüksəlib. Bu artım Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə apardığı ardıcıl siyasətin nəticəsidir: rəqəmsal dərs resurslarının artırılması, platformaların yenilənməsi, müəllimlər üçün AI istifadə qaydalarının hazırlanması və məktəblərin texnoloji təminatının genişləndirilməsi. Nazirliyin bu istiqamətdə gördüyü işlər strateji baxımdan yüksək qiymətləndirilir, çünki rəqəmsallaşma olmadan süni intellektin təhsilə inteqrasiyası mümkün deyil.
Süni intellekt həm də müəllimlərin iş yükünü azaldan ən vacib vasitələrdən biridir. Müəllimlər arasında aparılan müxtəlif sorğular göstərir ki, AI əsaslı test-bank generatorları və dərs planlaşdırma alətləri müəllimin həftəlik hazırlıq vaxtını 2–3 dəfə azaldır. Bu isə tədris keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir, çünki müəllim vaxtının böyük hissəsini sənədləşmə və texniki işlərə deyil, pedaqoji fəaliyyətə sərf edir. Elm və Təhsil Nazirliyinin son 5 il ərzində müəllimin nüfuzunu artırmağa, maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmağa və vaxtını pedaqoji fəaliyyətə yönəltməyə əsaslanan siyasəti bu kontekstdə süni intellektin tətbiqi ilə üst-üstə düşür və ölkəmizin beynəlxalq trendlərə uyğun addım atdığını təsdiqləyir.
Süni intellektin təhlükəsi yalnız idarəetməsiz, nəzarətsiz və etik çərçivə olmadan tətbiqi zamanı ortaya çıxır. ABŞ və Avropanın ali məktəblərində 2023–2024-cü illərdə AI müdaxiləsi olan yazı işlərinin payı 14%-ə çatıb və bu, akademik dürüstlük qaydalarının yenilənməsini tələb edib. Lakin buna qarşı dünya ölkələri artıq standartlar hazırlayıb: 36 ölkə AI təhsili üzrə etik kodeks qəbul edib, müəllim və şagirdlərin istifadə çərçivəsi müəyyənləşdirilib. Azərbaycanın da bu istiqamətdə normativ baza hazırlaması zəruridir və artıq Nazirliyin apardığı işlər bu çərçivənin formalaşdığını göstərir.
Hesab edirəm ki, süni intellekt təhsilə mane olmur; maneə yalnız hazırlıqsız sistemdə, nəzarət mexanizmi olmadıqda yaranır. Doğru idarəetmə, etik çərçivə, müəllim hazırlığı və fərdiləşdirilmiş təhsil yanaşması formalaşdıqda isə süni intellekt şagirdlər arasındakı bilik fərqlərini azaldan, müəllimin iş yükünü yüngülləşdirən, təhsilin obyektivliyini və əlçatanlığını artıran müasir təhsil alətinə çevrilir. Azərbaycanın mövcud siyasəti, xüsusən Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə ardıcıl və müsbət addımları süni intellektin təhsilin inkişafında mühüm dəstək mexanizminə çevrildiyini göstərir və qarşıdakı illərdə ölkənin təhsil indikatorlarına əhəmiyyətli təsir göstərəcək”.