Mövcud kurikulumun uşaqlar üçün “ağır” kimi qəbul edilməsi təsadüfi deyil və bu qənaət emosional yanaşmadan yox, tədris prosesinin real nəticələrinin təhlilindən doğur. Təhlil göstərir ki, problem kurikulumun fəlsəfəsində deyil, onun tətbiq dərinliyində, icra mühitində və onu müşayiət edən mexanizmlərin yetkinlik səviyyəsində formalaşır.
Bu fikirləri “Tehsil365”ə açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. O bildirib ki:
“Kurikulumun ideyası müasir, məqsədi doğrudur və Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə atdığı addımlar təhsilin keyfiyyətinə yönəlmiş sistemli islahat kimi dəyərləndirilməlidir.Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununda təhsilin əsas məqsədi şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafı, tənqidi və yaradıcı düşünən vətəndaşın formalaşdırılması kimi müəyyən edilir. Kurikulum məhz bu normativ tələbdən çıxış edir və biliklərin əzbərlənməsindən daha çox bacarıqların formalaşmasına fokuslanır. Qanunun 4-cü maddəsində qeyd olunan “təhsilalanın maraq və qabiliyyətlərinin nəzərə alınması” prinsipi kurikulumun əsas ideoloji dayağıdır. Bu baxımdan kurikulum hüquqi baxımdan tam əsaslandırılmış və müasir çağırışlara cavab verən bir modeldir.
Ekspert həmçinin bildirdi ki, statistik göstəricilər də kurikulumun niyyətinin düzgün olduğunu təsdiqləyir. PISA 2022 nəticələrində Azərbaycan şagirdlərinin oxu savadlılığı və riyazi düşünmə üzrə göstəriciləri əvvəlki dövrlərlə müqayisədə nisbi artım nümayiş etdirib. Xüsusilə kontekstli tapşırıqlarda şagirdlərin nəticələrinin faktoloji suallarla müqayisədə daha stabil olması bacarıq yönümlü yanaşmanın potensialını göstərir. Bu, kurikulumun düzgün tətbiq olunduğu mühitdə nəticə verdiyini sübut edən mühüm göstəricidir.
Bununla yanaşı, real məktəb mühitində kurikulumun uşaqlar üçün ağır hiss olunmasının obyektiv səbəbləri mövcuddur. Yaş səviyyəsinə uyğunlaşdırma ilə bağlı boşluqlar xüsusilə ibtidai və V–VI siniflərdə özünü göstərir. İnkişaf psixologiyasına görə, abstrakt düşünmə bacarığı əsasən 11–12 yaşdan sonra formalaşır. Halbuki bəzi dərsliklərdə bu mərhələdən əvvəl analitik və çoxpilləli tapşırıqlar geniş yer tutur. Nəticədə uşaq bacarığı yox, tapşırığın strukturunu anlamaqda çətinlik çəkir və bu, yüklənmə hissini artırır.
Dərsliklərin keyfiyyəti məsələsi də kurikulumun qəbuluna birbaşa təsir edir. Kurikulum çərçivə sənədi olduğu halda, onun sinifdəki real təcəssümü dərslik üzərindən baş verir. Dərsliklərin bir qismində izah–tapşırıq balansının pozulması, vizual və məntiqi ardıcıllığın zəif qurulması, eləcə də real həyat kontekstinin yetərincə verilməməsi kurikulumun mahiyyətini kölgədə qoyur. Bu halda uşaq üçün çətin olan kurikulum yox, onun təqdimetmə forması olur.
Müəllim faktoru burada həlledici rol oynayır. Kurikulum müəllimi bilik ötürən yox, öyrənmə prosesini idarə edən subyekt kimi görür. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə sertifikasiya, müəllim hazırlığı və peşəkar inkişafla bağlı həyata keçirdiyi tədbirlər bu baxımdan müsbət və strateji əhəmiyyət daşıyır. Statistikaya görə, sertifikasiyadan keçən müəllimlərin dərs müşahidələrində şagird fəallığının və dərsə cəlbetmə səviyyəsinin daha yüksək olduğu qeydə alınıb. Bu onu göstərir ki, müəllim metodik baxımdan hazır olduqda kurikulum “ağır” yox, “effektiv” işləyir.
Qiymətləndirmə sistemi ilə tədris arasında mövcud olan ziddiyyət isə yükü artıran əsas amillərdəndir. Kurikulum bacarıq formalaşdırmağa yönəlsə də, summativ qiymətləndirmələrin və qəbul imtahanlarının məzmunu çox zaman nəticə və fakt yönümlü qalır. Bu uyğunsuzluq şagirdi paralel olaraq iki fərqli sistemə hazırlaşmağa məcbur edir və psixoloji yüklənmə yaradır. Bu məsələ tədricən aradan qaldırılmadıqca kurikulumun tam potensialı açılmayacaq.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu problemlər yalnız Azərbaycana xas deyil. Finlandiya, Estoniya və Sinqapur kimi ölkələrdə kurikulum islahatları mərhələli şəkildə aparılıb, dərsliklər bir neçə dəfə yenilənib, müəllim hazırlığı isə islahatdan əvvəl prioritet olub. OECD məlumatlarına görə, kurikulum islahatının real nəticə verməsi üçün orta hesabla 8–10 il tələb olunur. Azərbaycan bu yolun hələ aktiv mərhələsindədir və görülən işlər bu baxımdan düzgün istiqamətdədir.
Müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, kurikulum uşağın düşünmə bacarığını inkişaf etdirir, onu sual verməyə, əlaqə qurmağa, səbəb–nəticə münasibətlərini anlamağa yönəldir. Bu, əmək bazarının tələb etdiyi kompetensiyalara uyğun yanaşmadır. Eyni zamanda təhsil bərabərliyinin təmin olunması, regional məktəblərdə də eyni məzmunun tətbiqi baxımından kurikulum vahid standart yaradır ki, bu da dövlət siyasəti baxımından mühüm nailiyyətdir.
Dəyişəcək əsas məqamlar məzmunun sadələşdirilməsi yox, onun yaşa uyğunlaşdırılması, dərsliklərin yenidən işlənməsi, qiymətləndirmənin tədrislə uzlaşdırılması və müəllim hazırlığının daha praktik əsasda davam etdirilməsi olacaq. Dəyişməli olan isə kurikulumun özü yox, ona yanaşma, icra mexanizmi və onu müşayiət edən resurslardır.
Ekspertin fikrincə, mövcud kurikulum lazımlıdır, məqsədyönlüdür və Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə apardığı islahatlar təhsilin keyfiyyətinə yönəlmiş müsbət və zəruri addımlardır. Kurikulumun “ağır” kimi qəbul edilməsi onun yanlışlığını yox, islahatın hələ tam yetkin mərhələyə çatmadığını göstərir. Düzgün icra, ardıcıl təkmilləşdirmə və sistemli dəstək ilə bu model Azərbaycan təhsilinin keyfiyyət transformasiyasının əsas dayağına çevrilə bilər”.