Rəqəmsal təhsilin məktəblərə təsiri artıq texnoloji yenilik müzakirəsi deyil, təhsilin keyfiyyətini ölçən əsas struktur dəyişikliklərdən biri kimi qiymətləndirilməlidir və bu prosesin nəticələri göstərir ki, düzgün planlaşdırılmış rəqəmsallaşma öyrənmə nəticələrinə real və ölçülə bilən təsir göstərir.
Bu fikirləri “Tehsil365”ə açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. O, bildirib ki:
“Son onillikdə OECD ölkələrində aparılan təhlillər göstərir ki, dərs prosesində rəqəmsal resurslardan məqsədyönlü istifadə edən məktəblərdə oxu savadlılığı üzrə nəticələr orta hesabla 10–15 bal, riyaziyyat üzrə isə 8–12 bal artım göstərib; lakin bu artım yalnız müəllim hazırlığı və kurikulum uyğunluğu təmin olunduqda baş verib. Bu fakt bir daha sübut edir ki, rəqəmsal təhsil təkcə planşet və lövhə deyil, idarə olunan pedaqoji modeldir.
Azərbaycan qanunvericiliyi də bu istiqaməti açıq şəkildə dəstəkləyir. “Təhsil haqqında” Qanunun 3-cü maddəsində təhsilin əsas prinsipləri sırasında innovativlik və müasir texnologiyaların tətbiqi xüsusi olaraq vurğulanır, 13-cü maddədə isə təhsilalanların informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə hüququ təsbit olunur. “Ümumi təhsil haqqında” Qanunun 5-ci maddəsi tədrisin təşkilində müasir təlim texnologiyalarının tətbiqini dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyən edir. Bu normativ baza göstərir ki, rəqəmsallaşma təşəbbüs deyil, hüquqi baxımdan əsaslandırılmış dövlət siyasətidir və Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə atdığı addımlar qanunla tam uzlaşır.
Rəqəmsal təhsilin ən güclü müsbət tərəfi tədrisin fərdiləşdirilməsi imkanlarının genişlənməsidir. Ənənəvi sinif modelində müəllim 25–30 şagird üçün eyni temp və eyni məzmun təqdim etməyə məcburdur. Rəqəmsal platformalar isə şagirdin əvvəlki nəticələrinə əsasən tapşırıqları uyğunlaşdırmağa imkan verir. Estoniyada aparılan dövlət monitorinqləri göstərir ki, adaptiv rəqəmsal platformalardan istifadə edən məktəblərdə zəif oxuyan şagirdlərin illik irəliləyiş tempi 1,3 dəfə artıb. Finlandiyada isə rəqəmsal resurslardan istifadə edən məktəblərdə dərsdən yayınma halları təxminən 18 faiz azalıb. Bu göstəricilər texnologiyanın düzgün tətbiq edildikdə pedaqoji boşluqları doldura bildiyini sübut edir.
Müəllim faktoru kontekstində rəqəmsal təhsil ciddi keyfiyyət dəyişikliyi yaradır. Rəqəmsal mühit müəllimi kənarlaşdırmır, əksinə onun qərarvermə imkanlarını gücləndirir. Müəllim dərs zamanı real vaxtda şagirdin harada çətinlik çəkdiyini görür, nəticələri statistik olaraq təhlil edir və dərhal fərdi dəstək göstərə bilir. OECD-nin “Education at a Glance” hesabatlarına əsasən, dərs prosesində təhlil əsaslı rəqəmsal alətlərdən istifadə edən müəllimlərin şagird nailiyyətlərinə təsiri ənənəvi metodlarla işləyən müəllimlərə nisbətən 20 faizə yaxın daha yüksəkdir. Bu, müəllimin peşəkar rolunun zəifləməsi yox, daha da güclənməsi deməkdir.
Rəqəmsal təhsilin məktəblər üçün mühüm üstünlüklərindən biri də regionlararası fərqlərin azaldılması potensialıdır. Statistik müqayisələr göstərir ki, kənd və şəhər məktəbləri arasında nəticə fərqi olan ölkələrdə distant resurslardan və vahid rəqəmsal kontentdən istifadə bu fərqi mərhələli şəkildə azaldır. Cənubi Koreyada ucqar bölgələrdə fəaliyyət göstərən məktəblərdə rəqəmsal dərs modellərinin tətbiqindən sonra milli qiymətləndirmələrdə nəticə fərqi 25 faizdən 14 faizə düşüb. Bu təcrübə Azərbaycanın region məktəbləri üçün də ciddi perspektiv açır və Elm və Təhsil Nazirliyinin vahid platformalar yaratmaq istiqamətində gördüyü işlər bu baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyır.
Bununla yanaşı, rəqəmsal təhsilin mənfi tərəfləri də açıq şəkildə dəyərləndirilməlidir. Nəzarətsiz və məqsədsiz texnologiya istifadəsi diqqət dağınıqlığı, səthi öyrənmə və sosial ünsiyyət bacarıqlarının zəifləməsi riski yaradır. PISA 2018 nəticələrinin təhlili göstərib ki, dərs zamanı texnologiyadan həddindən artıq istifadə edən məktəblərdə nəticələr bəzən daha aşağı olur. Bu isə onu göstərir ki, problem texnologiyada deyil, onun pedaqoji çərçivəsiz tətbiqindədir. Effektiv model rəqəmsal alətlərin canlı müəllim ünsiyyəti ilə balanslaşdırıldığı qarışıq tədris modelidir və dünya təcrübəsi də məhz bu yanaşmanın daha dayanıqlı olduğunu sübut edir.
Azərbaycan kontekstində rəqəmsal təhsilin tətbiqi artıq formal mərhələni keçib və sistemli mərhələyə daxil olub. Elektron jurnal və gündəliklər, rəqəmsal resurs bankları, müəllimlərin İKT bacarıqlarının artırılması üzrə proqramlar təhsilin idarəolunmasını daha şəffaf və ölçülə bilən edib. Statistik olaraq son illərdə məktəblərdə dərsə davamiyyətin artması, valideyn–məktəb əlaqəsinin güclənməsi və qiymətləndirmədə subyektivliyin azalması bu prosesin real nəticələridir. Bu baxımdan Elm və Təhsil Nazirliyinin rəqəmsallaşmanı təkcə texniki layihə kimi deyil, təhsilin keyfiyyət islahatı kimi görməsi müsbət və təqdirəlayiq yanaşmadır.
Hesab edirəm ki, rəqəmsal təhsil məktəblər üçün nə alternativ, nə də riskli eksperimentdir; o, düzgün strategiya ilə tətbiq edildikdə təhsilin keyfiyyətini yüksəldən əsas alətlərdən biridir. Dəyişən odur ki, məktəb artıq yalnız bilik ötürən məkan deyil, məlumatı idarə etməyi, analiz etməyi və tətbiq etməyi öyrədən mühitə çevrilir. Dəyişməli olan isə texnologiyaya münasibətin formal yox, pedaqoji mahiyyət üzərində qurulmasıdır. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə atdığı addımlar göstərir ki, proses tələsik deyil, mərhələli və əsaslandırılmış şəkildə aparılır və bu, uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycan məktəbinin keyfiyyət göstəricilərinə müsbət təsir edəcək”.