Dekabrın 21-i Türk dünyası Nurduqan bayramını qeyd edir. Bu bayram türk mifoloji düşüncəsində Günəşin qaranlıq üzərindəki qələbəsi hesab olunur. Bu gecə ən uzun gecədir. Sonra ardınca gün uzanmağa başlayır, Günəş qalib gəlir.
Bunu “Tehsil365"ə AMEA Folklor İnstitutunun Türk xalqları folkloru şöbəsinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Qumru Şəhriyar deyib.
Bildirib ki, müasir dövrdə şam ağacının bu şəkildə təmtəraqlı bəzədilməsi ənənəsi birdən-birə Avropada peyda olmayıb. Bəşəriyyətdə bu hadisənin mütləq ki, bir kökü olub və insanlar da əslində elə o ənənəyə sadiq qalmağa çalışıb. Nurduqan bayramının ən əsas atributu şam ağacının bəzədilməsidir. Burada bir haşiyə çıxaraq demək istərdik ki, iynəyarpaqlılar fəsiləsindən akşam adlanan bu ağac ağ rəngdə olur və əsasən Orta Asiyada bitir. İnsanlar bu şam ağacına rəngli lentlər bağlayaraq arzu tutur, ətrafında dövrə vura-vura nəğmə deyir, rəqs edir, Günəşi yenidən insanlara bəxş etdiyi üçün Tanrı Ülgənə dua edirlər. Duaları Tanrıya yetsin deyə ağacın altına hədiyyələr qoyurlar. Bu bayramda evlər təmizlənir, təzə paltar geyinilir, qocaları ziyarət edirlər.
Onun sözlərinə görə, İdil-Ural bölgəsində yaşayan tatarlar, başqırdlar, çuvaşlar, tuvalılar, altaylılar bu bayramı Koyaş Tuğa, Nartavan və başqa adlarla adlandırırlar. Azərbaycanda da bu bayram ötən əsrin əvvəllərinə qədər icra olunub. Məsələn, Cəbrayıl rayonundan topladığımız folklor nümunələrindən bəlli olur ki, Qurban təpə adlandırılan ərazidə (bu, islam abidəsi deyil, daha qədim türk inancında qurbanvermə mərasimi ilə bağlıdır) məhz bu gün Günəş doğmamış yemək bişirər, dan yeri söküləndə yeməkdən bir qab çəkib Gündoğana tərəf ataraq arzu tutardılar.
“Uşaqlıq illərimdən yaddaşımda ilişib qalan, atalı, nənəli günlərimdən bununla bağlı kiçik bir xatirəm də var. Atamın qoca bir nənəsi var idi – Gülü nənə. Dünyasını dəyişənə qədər hər il atama deyirdi ki, “get Qurban təpəsinə, Günəşin payını ver, bizə acığı tutmasın, acığı tutar, tifağımızı dağıdar”. Yəni bu günün insanı da Günəşin doğması ilə ümidin, arzuların doğmasına inanırdı. Xalqın dilində bu gün də yaşayan “gün dоğuşundan bəllidir”, “gün kimi aydın”, “gün girən еvə həkim girməz”, “gün hansı tərəfdən çıxıb?!”, “gün çıxar, aləm görər”, “and iç Günəşə, inanım kimsən” və s. bu kimi atalar sözləri, məsəllər, inanclar bir zamanlar türklərin Günəşi müqəddəs saydıqlarını və hər şеyin Günəşdən yarandığını göstərir. Mənbələrdə qədim dövrlərdə xaqanları yeddi dəfə Günəşin başına dоlandırmaqla xaqanlıqları təsdiq оlunduğu yazılır”,- deyə Qumru Şəhriyar söyləyib.
Qədim şumеrlər Günəş dоğanda ibadətə durub (hətta bu gün də bütün müsəlman aləmi Günəşin dоğuşu və batışı ilə namaz vaxtlarını müəyyənləşdirir – Q.Ş.), şamanlar uğur rəmzi kimi paltarlarına Günəş şəkli çəkib, altaylılar isə оnu Tanrı sayıblar. Zaman ötdükcə оd (tоnqal) bu insanların inanclar sisteminə daxil оlub, оna sitayiş еdib və оnu Günəşin yеrdəki rəmzi sayıblar. Bunlarla yanaşı əkin-biçin bоl оlsun dеyə insanlar Günəşə yağış yağdırması üçün dualar еdir, qurbanlar kəsir, xüsusi ayinlər icra еdirdilər.
Alimin dediyinə görə, Cənubi Azərbaycanın Şəbüstər mahalında Nоvruz bayramı ərəfəsində Su çərşənbəsi günü yağan yağışı bir tasa yığarlar, gələn il bu vaxta qədər xəstələnən оlarsa, bu sudan оna içirərlər. İnanca görə, Günəş bu yağışla xəstələrə şəfa bəxş еdir. Bеlə bir ayin – yağış suyuyla müalicə – şamanlarda da var.
Təəssüf ki, türklər istər Çar Rusiyasından, istərsə də Sovet İttifaqının amansız siyasətindən öz nəsibini sonuna qədər alıb. Biz bu gün şam ağacının bəzədilməsini ən yaxşı halda İsa məsihin doğumu ilə izah edə bilirik. Göründüyü kimi, bu, çox qədim türk təfəkkürünün məhsuludur. Türklər kainatda baş verən hər hansı müsbət və ya mənfi hadisələri Tanrı ilə bağlayır, qəzəbinə tuş gəlməmək üçün ona qurban kəsir, dilək tutur, arzu edir.
“Bir də deyirlər ki, hamı bir-birinə bu gün nar hədiyyə verməlidir. Bir zamanlar türkiyəli bir dostumuz bizə belə bir dua etmişdi: Bu gecə siz və nar təmizləyəniniz var olsun. Sizə nar dənəsi verənin qədrini bilin. Bir ikən min olun, həmişə, hər yerdə tək-tək parıldayın. Sonra isə yan-yana bir bütün olun. Bu diləklərə qoşuluruq. Bir yerdə olun, əbədi olun, türk xalqı...”,-deyə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru fikirləri tamamlayıb.
