Təhsildə texnologiyanın rolu ilə bağlı aparılan təhlillər göstərir ki, burada əsas məsələ “əvəzləmə” deyil, funksional dəstək və gücləndirmə mexanizmidir və bu yanaşma müasir təhsil siyasətinin mərkəzində dayanır. Son onillikdə rəqəmsal alətlərin sürətli inkişafı müəllimin sinifdəki rolunu arxa plana atmır, əksinə onu daha strateji, daha analitik və daha təsirli mövqeyə daşıyır; çünki bilik ötürən müəllim modeli artıq dünyada əsas model hesab edilmir, öyrənmə prosesini idarə edən müəllim modeli ön plana çıxır.
Bu fikirləri “Tehsil365”ə açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. O, bildirib ki:
Statistik göstəricilər bu yanaşmanı açıq şəkildə təsdiqləyir. OECD-nin PISA 2022 nəticələrinin təhlili göstərir ki, dərs prosesində texnologiyadan müəllim nəzarəti və pedaqoji məqsədlə istifadə olunan ölkələrdə şagird nailiyyətləri daha yüksəkdir. Məsələn, Estoniya və Finlandiyada müəllimin rəhbərliyi ilə tətbiq olunan rəqəmsal öyrənmə modelləri nəticəsində oxu və riyaziyyat savadlılığı üzrə orta bal OECD ortalamasından 8–12% yüksəkdir. Eyni zamanda PISA məlumatları sübut edir ki, texnologiyadan nəzarətsiz və müəllimsiz istifadə olunan təhsil sistemlərində akademik nəticələrdə geriləmə müşahidə olunur. Bu fakt bir daha göstərir ki, texnologiya müəllimi əvəz etmir, müəllimin təsir gücünü artırır.
Azərbaycan kontekstində məsələ qanunvericilik baxımından da aydın şəkildə tənzimlənir. “Təhsil haqqında” Qanunun 4-cü maddəsində təhsilin əsas məqsədi şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafı kimi müəyyən edilir və bu inkişafın mərkəzində müəllim amili dayanır. Həmin qanunun 13-cü maddəsində isə təhsilalanların informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə hüququ tanınır, lakin bu prosesin pedaqoji nəzarət altında həyata keçirilməsi əsas prinsip kimi qəbul olunur. “Ümumi təhsil haqqında” Qanun da müəllimi tədris prosesinin əsas subyekti kimi müəyyənləşdirir və rəqəmsal resursları müəllimin fəaliyyətini dəstəkləyən vasitə statusunda təqdim edir. Bu hüquqi çərçivə təsadüfi deyil və beynəlxalq təcrübə ilə tam uzlaşır.
Müsbət tərəflər açıqdır və ölçülə biləndir. Texnologiya müəllimin vaxt yükünü azaldır, qiymətləndirməni daha obyektiv edir, fərdi öyrənmə trayektoriyalarının qurulmasına imkan yaradır. UNESCO-nun 2023-cü il hesabatına görə, müəllim tərəfindən idarə olunan rəqəmsal platformalardan istifadə edən məktəblərdə müəllimlərin inzibati işlərə sərf etdiyi vaxt orta hesabla 20–25% azalır və bu vaxt birbaşa tədris keyfiyyətinə yönəlir. Azərbaycan məktəblərində Elektron jurnal, rəqəmsal resurs bankları və onlayn qiymətləndirmə alətləri məhz bu məqsədə xidmət edir və bu, Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə atdığı ən düzgün və strateji addımlardan biridir. Nazirliyin rəqəmsallaşma siyasəti müəllimi sıxışdırmaq yox, müəllimi mərkəzə almaq üzərində qurulub və bu yanaşma təhsilin keyfiyyət göstəricilərində mərhələli şəkildə öz əksini tapmağa başlayıb.
Mənfi tərəflər isə texnologiyanın özündən yox, onun yanlış tətbiqindən qaynaqlanır. Müəllimsiz texnologiya şagirdi passiv istehlakçıya çevirir, diqqət dağınıqlığını artırır və sosial bacarıqların zəifləməsinə səbəb olur. Dünya Bankının təhsil üzrə araşdırmaları göstərir ki, texnologiyanın pedaqoji məqsədsiz tətbiqi aşağı və orta gəlirli ölkələrdə öyrənmə itkilərini 10–15% artırır. Bu səbəbdən inkişaf etmiş təhsil sistemləri texnologiyanı heç vaxt müəllimin alternativi kimi təqdim etmir, onu müəllimin aləti kimi dizayn edir.
Dünya təcrübəsi bu istiqamətdə vahid mövqedədir. Sinqapurda “Teacher-Led Digital Learning” modeli tətbiq olunur və burada texnologiya dərsin strukturunu dəyişmir, müəllimin metodikasını gücləndirir. Almaniyada rəqəmsal məktəb proqramları müəllim hazırlığı ilə paralel aparılır, çünki müəllim texnologiyanı idarə edə bilmirsə, texnologiya təhsili zəiflədir. ABŞ-da aparılan genişmiqyaslı tədqiqatlar da göstərir ki, müəllimin fəal iştirakı olmadan tətbiq edilən rəqəmsal proqramlar akademik nəticələrə müsbət təsir göstərmir.
Azərbaycanda son illər müşahidə olunan dəyişikliklər göstərir ki, təhsil siyasəti düzgün istiqamətdədir. Müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının artırılması, STEAM və innovativ tədris modellərinin tətbiqi, elektron resursların genişləndirilməsi müəllimi zəiflətmir, əksinə onun peşəkar statusunu gücləndirir. Bu baxımdan Elm və Təhsil Nazirliyinin texnologiyanı müəllimin tərəfdaşı kimi təqdim etməsi strateji baxımdan doğru, elmi baxımdan əsaslandırılmış və beynəlxalq təcrübə ilə uyğun addımdır.
Ekspertin fikrincə, müəllim artıq təkcə məlumat verən yox, öyrənməni idarə edən əsas fiqurdur; dəyişməli olan isə texnologiyaya yanaşmada sadəlövh “əvəzləmə” düşüncəsidir. Təhsilin gələcəyi müəllimsiz texnologiyada deyil, texnologiya ilə güclənmiş müəllim modelindədir və bu model Azərbaycanda mərhələli şəkildə formalaşmaqdadır.