Ali məktəblərə ixtisas seçimi gələcək peşə və karyera istiqamətinin müəyyənləşməsi deməkdir. Bəs abituriyentlər hansı meyarları əsas götürməlidirlər? Bu ilki seçimlərdə nə kimi yeniliklər var və valideynlərin rolu nə qədər əhəmiyyətlidir? “Tehsil365” olaraq suallarımızı bu dəfə təhsil eksperti Rizvan Fikrətoğlu cavablandırdı:
1. Abituriyentlər seçim zamanı ən çox nəyə diqqət yetirməlidir?
— “Maraqlar və qabiliyyətlər ön planda olmalıdır. Yəni abituriyent öz maraqlarını və hansı sahədə işləmək istədiyini aydın şəkildə müəyyən etməlidir. Güclü olduqları fənləri və bacarıqları nəzərə almalıdırlar. Sevdiyi və bacardığı sahədə oxumaq həm təhsil, həm də gələcək karyera baxımından daha uğurludur.
İlk növbədə, əmək bazarındakı tələbat araşdırılmalıdır. İnformasiya texnologiyaları, mühəndislik, tibb və hüquq kimi sahələr hazırda daha çox tələb olunur.
Təhsil müəssisəsinin səviyyəsi də vacibdir – universitetin reytinqi, müəllim heyəti, laboratoriyaları, beynəlxalq əlaqələri və təcrübə imkanları diqqətlə dəyərləndirilməlidir. Həmçinin dövlət və ya özəl olması, kampus şəraiti və xaricdə təhsil imkanları da seçimə təsir edə bilər.
Təqaüdlər və maliyyə məsələləri abituriyentlərin seçimində mühüm rol oynayır. Artıq bir çox universitetlər bu sahədə rəqabətə girib. Məsələn, Mingəçevir Dövlət Universitetinin rektor təqaüdü və ya BDU-nun birincilik təqaüdü nümunə göstərilə bilər.
Seçilən ixtisasın sonradan başqa sahəyə keçid imkanı, ikili ixtisas və magistratura mərhələsində yönüm dəyişdirmək kimi perspektivləri də nəzərə almaq lazımdır.
Sonda isə abituriyent özünə bu sualı verməlidir: “Bu ixtisasla gələcəkdə harada işləyə və nə qədər qazanc əldə edə bilərəm?” Əgər bu suala aydın cavab varsa, həmin sahəni seçmək məqsədəuyğundur”.
2. Bu il ixtisas seçimində əvvəlki illərlə müqayisədə hansı yeniliklər var?
— “Bu il pedaqoji ixtisaslarda plan yerlərində xeyli azalma müşahidə olunur. 9 illik kolleclərə plan yerləri təxminən 3000 azaldılıb. Bununla yanaşı, yüksək texniki-peşə ixtisaslarına maraq artıb. Əvvəllər bu sahələrə maraq az idi. Bu təhsillər subbakalavr diplomu verir.
Ali məktəblərdə qəbul plan yerlərində artım var. Eyni zamanda, yeni ixtisaslar əlavə olunub. Məsələn, Mühəndislik Universitetində qabiliyyət tələb etməyən dekorativ-tətbiqi sənət ixtisası təqdim olunub. Qarabağ Universitetində tibb ixtisasları açılıb. Bu kimi yeniliklər var”.
3. Hazırda daha çox maraq göstərilən ixtisaslar hansılardır və bu marağın səbəbi nədir?
▪︎ I qrupda informasiya texnologiyaları, informasiya təhlükəsizliyi, kompüter mühəndisliyi, kompüter elmləri, riyaziyyat müəllimliyi, kimya mühəndisliyi, neft-qaz mühəndisliyi və digər mühəndislik sahələrinə maraq çoxdur.
▪︎ II qrupda əsasən maliyyə və iqtisadiyyat sahələrinə maraq müşahidə olunur.
▪︎ IV qrupda Tibb Universitetinə maraq yüksəkdir. Tibb ixtisasından sonra psixologiya, kimya və biologiya müəllimliyi ixtisasları ön plana çıxır.
▪︎ V qrupda isə dizayn və idman yönümlü ixtisaslara maraq artmaqdadır”.
“Ən çox maraq göstərilən sahələr arasında İT (xüsusilə data analitikası, kiber təhlükəsizlik və proqramlaşdırma) ön plandadır. Bu sahələrə banklar da daxil olmaqla əmək bazarında ciddi tələbat var. Təsadüfi deyil ki, artıq bəzi universitetlərdə data analitikası bakalavr səviyyəsində də tədris olunur. Mühəndislik, biotexnologiya, kimya mühəndisliyi, eləcə də hüquq və tibb sahələri də aktuallığını qoruyur. Marağın əsas səbəbləri isə əmək bazarına uyğunluq, yüksək maaş potensialı, prestij və sosial statusdur”.
4. Valideynlərin seçim prosesində rolu nə qədər vacibdir?
— “ Valideynlərin abituriyentlərin ixtisas seçimi prosesində rolu həm dəstəkləyici, həm də təhlükəli ola bilər. Bu, onların seçim prosesinə necə və hansı səviyyədə müdaxilə etməsindən asılıdır.
Müsbət mənada, valideynlər emosional və psixoloji dəstək verə, təcrübəyə əsaslanan məsləhətlər təqdim edə bilərlər. İxtisas seçimi prosesi kifayət qədər stresslidir. Valideynlərin səbirli və anlayışlı davranması abituriyentə qərar verməkdə inam qazandırır. Həmçinin maliyyə və yaşayış məsələləri də ailə ilə birlikdə planlaşdırılmalıdır.
Alternativ ssenarilər də nəzərə alınmalıdır. Uğursuzluq halında B planının mövcudluğu, valideynin dəstəyi və yönləndirməsi abituriyenti psixoloji baxımdan qoruyur.
Amma mənfi hallara da rast gəlinir. Bəzən valideynlər şəxsi ambisiyalarını övladlarına yükləyirlər. Məsələn, "mən mühəndis ola bilmədim, sən olmalısan" yanaşması. Və ya köhnə dövrün prestijli hesab olunan ixtisaslarına yönləndirmə cəhdləri. Bu isə əmək bazarının tələblərinə uyğun olmur və nəticədə tələbə xoşbəxt olmur.
Araşdırma və ekspert rəyi məsələsi də vacibdir. Mənim fikrimcə, ideal seçim "valideyn–abituriyent–mütəxəssis" üçbucağı üzərində qurulmalıdır. Abituriyent maraq və bacarıqlarını ortaya qoyur, valideyn dəstək verir və ailə imkanlarını izah edir, mütəxəssis isə obyektiv şəkildə əmək bazarına uyğun istiqamət göstərir.
Valideyn yol göstərən olmalıdır, yol seçən yox. Sonda qərar abituriyentə aid olmalıdır. Çünki oxuyan və işləyən məhz o olacaq “ - deyə təhsil eksperti vurğulayıb.