Çox zaman xüsusi ehtiyaclı uşaqların təhsili cəmiyyətin və sistemin qoyduğu “standart proqramlara” uyğunlaşdırılmağa çalışılır. Bəs fərdi yanaşmalar necə qurulmalıdır? Psixoloqlar bu sahədə hansı üsullara üstünlük verirlər? Valideynlər uşaqlarının ehtiyaclarını qəbul etməkdə niyə çətinlik çəkir? Mövzuyla bağlı “Tehsil365”in suallarını “An Psixoloji Dəstək və Reabilitasiya Mərkəzi” nin təsisçisi və rəhbəri — klinik psixoloq Nahidə Axundova cavablandırdı.
1. Xüsusi ehtiyaclı uşaqlar üçün təhsilin təşkilində sizə görə ən çox diqqətdən yayınan məqam hansıdır? Bu məqamın nəzərə alınmaması uşağın inkişafına necə təsir edir və siz bu problemi necə həll etməyə çalışırsınız?
“Hesab edirəm ki, bu sahədə ən çox diqqətdən yayınan məqam, uşağın fərdi potensialına uyğun inkişaf planının olmamasıdır. Çox zaman uşaqlar standart proqram çərçivəsinə salınır ki, bu da onların həm akademik, həm də sosial-emosional inkişafını ləngidir. Mərkəzimizdə biz hər bir uşaq üçün fərdi təhsil planı hazırlayırıq. Bu plan uşağın hazırkı bacarıqlarını, güclü tərəflərini və real inkişaf hədəflərini nəzərə alır. Uşaq öz inkişaf ritmində irəliləyir və bu da kiçik nailiyyətlər və davamlı motivasiya yaradır”.
2. Bu uşaqlarla işləyərkən onların diqqətini cəmləmək, emosional dünyalarına toxunmaq və öyrənməyə motivasiya etmək üçün hansı fərqli yanaşmalardan istifadə edirsiniz?
“Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlarla işləmək yalnız bilik öyrətmək deyil — bu, eyni zamanda emosional bağ yaratmaqdır. Biz məşğələlərdə sensor inteqrasiya oyunları, "for time" metodu və uşaqların marağına uyğun interaktiv fəaliyyətlərdən istifadə edirik. Məsələn, dərsə sevdiyi mahnı ilə başlamaq, rəngli kartlarla hekayə qurmaq və ya sevdiyi oyuncaqları dərs prosesinə daxil etmək kimi üsullar uşaqları öyrənməyə könüllü şəkildə cəlb edir”.
3. Onlarla işləyəndə ən çox nədən güc alırsınız – onların baxışından, irəliləyişindən, yoxsa...?
“Ən böyük gücü uşağın gözlərindəki o inam işığından alıram. İlk dəfə adını deməsi, qələmi tutması, dostuna əl uzatması — bunlar mənim üçün ölçüyəgəlməz motivasiyadır. Bu sahədə hər kiçik irəliləyiş illərlə işləməyə dəyər verir”.
4. Bəzən bir uşaqla illərlə işləyib böyük irəliləyişə nail olursunuz. Belə bir unudulmaz təcrübənizi paylaşa bilərsinizmi?
“Bəli, belə bir təcrübəm olub. Bir neçə il əvvəl danışmayan, ünsiyyətdən qaçan 4 yaşlı bir uşaqla işləməyə başladıq. Uzun müddət göz təması belə qurmurdu. Onun sevdiyi maşınlardan istifadə edərək oyunlar qurduq. Zamanla səs çıxarmağa başladı, sonra isə sözlər formalaşdı. Bir gün məşğələdə anasına baxıb “ana” dedi. Bu anı heç vaxt unuda bilmərəm. Bu, sevgi, səbr və inam gücünün ən gözəl sübutu idi”.
5. Bəzən valideynlər övladlarının xüsusi ehtiyaclarını qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu, uşağın psixoloji inkişafına necə təsir edir və siz valideynlərlə işləyərkən bu problemi necə yönəldirsiniz?
“Valideynin qəbul prosesi uşağın inkişafında həlledici rol oynayır. Qəbul etmədikcə, valideynlər bəzən inkişaf gecikməsini "öz-özünə keçər" kimi qiymətləndirirlər. Bu isə erkən müdaxilə imkanlarını azaldır. Biz valideynlərlə açıq və empatik ünsiyyət qururuq, uşağın güclü tərəflərini vurğulayaraq inkişaf yolunu birlikdə planlaşdırırıq. Necə deyərlər: erkən qəbul – erkən inkişaf deməkdir”.
6. Hal-hazırda və ya keçmişdə xüsusi ehtiyacı olan uşaqlarla bağlı hansı layihələrdə iştirak etmisiniz?
“Çoxsaylı layihələrdə iştirak etmişik. Məsələn, mərkəzimizdə erkən müdaxilə proqramı, sensor inkişaf düşərgəsi və valideynlər üçün təlim sessiyaları təşkil etmişik. Həmçinin aztəminatlı ailələrin uşaqları üçün 3 aylıq pulsuz reabilitasiya proqramı keçirmişik. Bu layihələr təkcə uşaqların inkişafına deyil, eyni zamanda cəmiyyətin inklüzivliyinə də töhfə verir. İnşallah, gələcəkdə yeni layihələr həyata keçirməyi də planlaşdırırıq” - deyə psixoloq öz təcrübələrini bizimlə bölüşdü.