Müasir dövrdə əmək bazarının sürətlə dəyişməsi gənclərin təhsil aldığı proqramların nə dərəcədə uyğun olduğu məsələsini gündəmə gətirir. Təhsil eksperti Rizvan Fikrətoğlu “Tehsil365”ə müsahibəsində bu mövzuya dair fikirlərini bölüşüb.
– Müasir məktəb proqramları gəncləri əmək bazarının sürətlə dəyişən tələblərinə nə qədər hazırlayır?
– “Açığı, bu sual üzərində bir qədər düşündüm. Məktəblərdə verilən biliklər əsasən nəzəri xarakter daşıyır. Şagirdlərin məntiqi təhlil, riyazi bacarıqları formalaşdırılsa da, əmək bazarı yalnız nəzəri biliklə kifayətlənmir, həm də praktiki bacarıqlar tələb edir. Təəssüf ki, müasir məktəb proqramlarında praktiki yönümlü dərslər və əmək bazarına inteqrasiya çox zəifdir.
Texnologiya və innovasiyaların sürətli inkişafına baxmayaraq, proqramlaşdırma, robotexnika, data analitika kimi sahələrə məktəblərdə məhdud şəkildə toxunulur. İnnovasiya mədəniyyəti – startap düşüncəsi, layihə idarəetməsi, dizayn yanaşması demək olar ki, dərslərdə yoxdur. Gənclər məktəbi bitirdikdə əmək bazarında tələb olunan “soft skills” – ünsiyyət, komanda ilə işləmə, maliyyə savadlılığı kimi bacarıqları əsasən kənarda – kurs və təlimlərdə qazanırlar. Demək olar ki, məktəb proqramı yalnız baza yaradır, amma peşəkar həyata hazırlamır”.
– Məktəb proqramlarının əmək bazarına uyğunlaşdırılması üçün hansı dəyişikliklər edilməlidir?
– “İlk növbədə həm məzmun, həm də tədris metodları yenilənməlidir. Buraya rəqəmsal savadlılıq (kodlaşdırma, süni intellektin əsasları, internet təhlükəsizliyi), maliyyə savadlılığı (büdcə tərtibatı, sahibkarlığın əsasları), kommunikasiya və əməkdaşlıq (komanda işi, təqdimat bacarığı, problem həlli) kimi fənlərin əlavə edilməsi vacibdir.
Eyni zamanda tədris metodları dəyişməlidir: layihə əsaslı öyrənmə, inteqrativ dərslər, interaktiv platformalar, simulyasiya oyunları, virtual laboratoriyalar tətbiq olunmalıdır. Yuxarı sinif şagirdlərinin müəssisələrdə təcrübə proqramlarına cəlb edilməsi də çox önəmlidir. Müəllimlərin rolu isə yalnız nəzəriyyə çatdırmaq yox, həm də mentorluq etmək olmalıdır. Qiymətləndirmə sistemi də layihələr və praktiki fəaliyyət əsasında qurulmalıdır”.
– Azərbaycan və digər ölkələrin məktəb proqramlarını müqayisə etsək, hansı təcrübələr daha uğurludur?
– “Azərbaycanda proqram əsasən nəzəri biliklərə əsaslanır. Praktiki bacarıqlar, texnologiyalar və əmək bazarı ilə sıx inteqrasiya zəifdir. Amma bəzi ölkələrin uğurlu təcrübələri var:
▪︎Finlandiya – layihə əsaslı öyrənməyə və yaradıcı düşüncəyə üstünlük verir, imtahan sistemi minimuma endirilib.
▪︎Almaniya – “dual təhsil sistemi” ilə tanınır. Şagirdlər həm məktəbdə, həm də müəssisələrdə təcrübə qazanır, real iş bacarıqları ilə əmək bazarına çıxırlar.
▪︎Sinqapur – təhsil proqramlarını əmək bazarının tələblərinə tez uyğunlaşdırır, texnologiya əsaslı fənlər məktəblərdə geniş tədris olunur.
▪︎Cənubi Koreya – STEM (elm, texnologiya, mühəndislik, riyaziyyat) təhsili ilə öndədir, şagirdlər erkən yaşdan texnologiya ilə tanış olur.
Qısa desək, Finlandiya yaradıcılıqda, Almaniya praktiki bacarıqlarda, Sinqapur və Cənubi Koreya isə texnologiya və innovasiyalara adaptasiyada liderdir. Azərbaycanda isə bu modellərin müsbət tərəfləri birləşdirilərsə, güclü təhsil sistemi formalaşdırmaq olar”–deyə ekspert vurğulayıb.