Həyatımız bu gün geniş,qlobal proseslərlə təmasda keçir.Belə bir reallıqda Azərbaycan dili qloballaşan dünyanın sıxışdırılan deyil,söz sahibi olan dillərindən biri olmaq haqqına malikdir.Dilin qorunması,inkişafı,lüğət tərkibinin zənginləşməsi həm də qalib millət olmağımızın nəticəsi və göstəricisidir.Dil millətin köküdür,toplumu millət edən başlıca amillərdən biridir.Dilimizin saflığını qorumaq milli kimliyimizi,bir millət olaraq yaşama haqqımızı qorumaq deməkdir.
“Tehsil365” xəbər verir ki bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turan bildirib.
Onun sözlərinə görə, ədəbiyyat yaddaşı olan dilin əsasında formalaşsa daha gözəl və üstün nəticələr verər: “Ədəbiyyat, eyni zamanda dilin lüğət tərkibini zənginləşdirməlidir. Bunu da, təbii ki, ədəbiyyatı yaradanlar - yazıçılar etməlidir.
Azər Turan xatırladıb ki, sovet dövründə bunu Azərbaycanda ən çox edən şairlərdən biri Rəsul Rza olub: “Bu gün Azərbaycan dilinin lüğət tərkibinə Rəsul Rzanın poeziyasından keçmiş sözlər kifayət qədərdir. Məsələn “göydələn”, “ötəri” və başqaları. Eləcə də bu gün artıq ümumişlək olan “çimərlik” sözü dilimizə Xəlil Rzanın yadigarıdır. Hər şair, hər yazıçı dil fondumuza milli kökü və yaddaşı olan, səslənərkən narahatlıq yaratmayan, dilimizin arxitekturasını pozmayan, xələl gətirməyən bir-iki söz əlavə etsə, onun faydasını hər yerdə hiss edərik”.
Onun sözlərinə görə, dilin mühafizəsi üçün millətin müstəqil olması vacib şərtdir. Lakin Azərbaycan dili təkcə sovet hakimiyyəti dönəmində deyil, ondan əvvəl - Rusiya imperiyasının tərkibində olduğumuz dövrdə də ciddi təzyiqlərlə üzləşib: “O zamanlar dilimizi ədəbiyyat qorudu. Bu mənada, ən böyük xidməti Molla Pənah Vaqif göstərib. Vaqif bunu vəzir kimi yox, şair kimi edib. Saray dili farsca idi. Xalq isə Vaqifin şeirlərini oxuyub öz milli və həm də estetik meyarlarını müəyyənləşdirdi”.
Azər Turan bildirib ki, ədəbiyyat adamları hər dövrdə zamana uyğun sözlər yaratmaqla dilin lüğət tərkibini zənginləşdirməlidir: “Xalqın içindən gələn söz dilə, adətən, təzyiqlə qəbul etdirilən sözlərdən daha tez yatır, tez yayılır və ümumişlək olur”.
O,vurğulayıb ki, Türk Dövlətləri Birliyinin reallaşdığı bir mərhələdə türk dillərinin də qovuşmasına, bir-birinə yaxınlaşmasına ehtiyac var: “Azərbaycanda dilimizin saflığını daha məsuliyyətlə qorumalıyıq, çünki bu, həm də bütün türkləri birləşdirən amildir”.
Yazıçı qarşıdan gələn Türkoloji Qurultayın 100 illiyi ilə bağlı maraqlı bir tarixi faktı da xatırladıb: “Həmin qurultayda çıxış edən özbək alimi Qazi Alimcan deyirdi ki, azəri türk şairi Sabiri Türküstanın hər yerində oxuyurlar, anlayırlar, zövq alırlar. Demək, xalqa yaxınlaşdıqca anlaşma imkanı da artır. Bu halda ümumi ədəbi dildə həmlənin aşağıdan gəlməsi ehtimalı böyükdür. Dilin özü birləşməyi və yaxınlaşmağı təmin edir. Buna heç bir kimsə mane ola bilməz’”.
O,həmçinin Xətaiyə yönələn əsassız yanaşmalara da münasibət bildirib: “Bu gün Azərbaycanda bəziləri onların arasında yazıçılar da, siyasətşünaslar da var – Xətai haqqında istədikləri tərzdə danışırlar. Halbuki dil məsələsi baxımından Azərbaycan dili, xüsusən də Azərbaycan ədəbi dili geniş mənada Xətaiyə borcludur. Bəkir Çobanzadə yazırdı ki, XVI əsr Azərbaycan türkcəsi ədəbiyyatının bədii yüksəkliyi, vertikalı Füzuli ilə ölçülürsə, bu dilin içindəki bədii və lisani komponentlərin genişliyi, horizontal meyarı Xətai ilə təmsil olunur. Çobanzadəyə görə, Xətai Azərbaycan türk dilini daha geniş və zəngin şəkildə şeirlərində işlədən və bu dilin dialekt xüsusiyyətlərini əks etdirən birinci şairdir. Deməli, Xətainin irsini qorumaqla dilimizi də qorumuş oluruq”.
Azər Turan bildirib ki, ədəbiyyat dillə bağlı bu missiyanı başqa tarixi dövrlərdə də yerinə yetirib. Şah dövrü İranında panfarsizm təbliğatçıları Azərbaycan dilinə “dönmə dil” deyəndə, Əhməd Kəsrəvilər dilimizi hədəfə alanda, Azərbaycanın cənubunda ana dilinin ən böyük şairi Şəhriyar “Heydərbabaya salam”ı yazmaqla Azərbaycan türkcəsinə möhtəşəm abidə ucaltdı.
“Dil xalqın namusudur, əgər bu belədirsə, deməli, onu hamımız birlikdə qorumalıyıq. Təkcə sözləri yox, sözlərin harmoniyasını, dilin ahəngini, ritmini, daxili musiqisini də. Dilin saflığını qorumaq əslində millətin mənəvi saflığını qorumaqdır”, - deyə o əlavə edib.