İxtisas seçimi hər bir gəncin həyatında ən mühüm qərarlardan biridir. Bu qərar yalnız universitet təhsilini deyil, həm də gələcək karyera yolunu müəyyənləşdirir. Əksər abituriyentlər üçün ixtisas seçimi həm həyəcanlı, həm də çətin bir prosesdir.
“Tehsil365” məlumat verir ki, seçim zamanı gəncin maraqları əsas rol oynayır. Maraqlar insanın müəyyən sahədə uğurlu olma potensialını göstərir. Məsələn, riyaziyyatı sevən bir gənc mühəndislik sahəsində daha uğurlu ola bilər. Bacarıqlar isə təbii istedad və təcrübə ilə formalaşır. Bəzi gənclər texniki işlərdə, digərləri isə humanitar sahələrdə daha bacarıqlıdır.
Əmək bazarının tələbləri ixtisas seçimində vacib faktordur. Əgər seçilən sahədə iş imkanı azdırsa, gələcəkdə işsizlik riski yüksəlir. Azərbaycanda texnologiya, mühəndislik və tibb sahələrinə tələbat artır. Humanitar ixtisaslara maraq isə son illərdə azalmaqdadır. Bu dəyişikliklər ölkənin iqtisadi inkişaf prioritetləri ilə bağlıdır. İnformasiya texnologiyaları müasir dövrdə ən perspektivli sahələrdən biridir. Tibb sahəsi isə hər zaman stabil iş imkanları təqdim edir. Gənclər seçim edərkən gələcək əməkhaqqını da nəzərə alırlar. Yüksək əməkhaqqı motivasiya faktorlarından biridir. Lakin yalnız maddi səbəblərə görə ixtisas seçmək tövsiyə edilmir.
İxtisas seçimi zamanı şəxsi həyat planları da nəzərə alınmalıdır. Məsələn, tez-tez səfər tələb edən işlər hər kəsə uyğun olmaya bilər. Psixoloji amillər seçim prosesinə təsir göstərir. Valideynlərin gözləntiləri gənclərə təzyiq yarada bilir. Dost çevrəsinin təsiri də yanlış qərarlara səbəb ola bilər. Gənclərin bəziləri populyar ixtisasları düşünmədən seçirlər. Bu, gələcəkdə peşə narazılığı yarada bilər. Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanda gənclərin təxminən yarısı seçimindən tam məmnun olmur. Bunun əsas səbəbi yetərincə karyera məsləhəti almamalarıdır. Təhsil müəssisələrində karyera yönümlü məsləhət xidmətləri genişləndirilməlidir.
Beynəlxalq təcrübədə bu sahəyə xüsusi diqqət yetirilir. Finlandiyada məktəblilər 15 yaşdan etibarən karyera məsləhətçiləri ilə işləyirlər. Onlar maraq və bacarıq testlərindən keçirilirlər. Həmçinin müxtəlif peşə təcrübələrinə qatılırlar. ABŞ-da isə universitetə qəbul olmadan öncə karyera planı hazırlanır. Bu plan tələbənin təhsil və iş imkanlarını əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Azərbaycanda belə sistem hələ tam formalaşmayıb. Amma bəzi universitetlər karyera mərkəzləri yaradıblar. Bu mərkəzlər tələbələrə iş bazarı haqqında məlumat verir. Həmçinin praktik təcrübə proqramları təşkil olunur.
İxtisas seçimi təkcə gəncin deyil, ölkə iqtisadiyyatının da gələcəyinə təsir edir. Doğru seçilmiş ixtisas əmək bazarında balans yaradır. Əks halda müəyyən sahələrdə kadr çatışmazlığı yaranır. Bəzi sahələrdə isə kadr bolluğu müşahidə olunur. Mütəxəssislər gənclərə erkən yaşdan karyera planı qurmağı tövsiyə edirlər. Planlı yanaşma riskləri azaldır. İxtisas seçimi zamanı məlumatlı qərar vermək vacibdir. Məlumatlı qərar yalnız fərdi meyarlarla deyil, bazar araşdırması ilə də dəstəklənir.
Dövlət İmtahan Mərkəzinin statistik məlumatları seçim prosesində faydalı ola bilər. Hər il təqdim olunan qəbul nəticələri tendensiyaları göstərir. Bu məlumatlar gənclərin daha real qərar verməsinə kömək edir. Valideynlərin rolu dəstək və motivasiya vermək olmalıdır. Təzyiq göstərmək əks nəticə verə bilər. İxtisas seçimi şəxsi məsuliyyətdir. Gənclər seçdikləri ixtisasın çətinliklərinə hazır olmalıdırlar. Bu çətinliklər təhsil dövründə və iş həyatında qarşıya çıxır.
Seçim etməzdən əvvəl müvafiq sahədə işləyən insanlarla danışmaq faydalıdır. Real iş mühitini görmək motivasiya və qərar vermə prosesinə təsir göstərir. Təhsil sərgiləri də ixtisas seçimi üçün yaxşı mənbədir. Bu sərgilərdə universitetlər, şirkətlər və təlim mərkəzləri tanıdılır. Gənclər orada müxtəlif təhsil imkanları ilə tanış olurlar. Onlayn platformalar da ixtisas araşdırmaq üçün əlverişlidir. Beynəlxalq təhsil portalları dünya üzrə trendləri izləməyə imkan verir. Azərbaycanın əmək bazarı qlobal dəyişikliklərdən təsirlənir.
Rəqəmsal bacarıqlar gələcəkdə daha da önəm qazanacaq. Süni intellekt və avtomatlaşdırma bəzi peşələri dəyişdirəcək. Buna görə gənclər elastik və öyrənməyə açıq olmalıdırlar. Əlavə sertifikat və kurslar ixtisas dəyərini artırır. İxtisas seçimi yalnız bir dəfə edilən qərar deyil. Həyat boyu öyrənmə yanaşması karyera inkişafına şərait yaradır. Ən vacib məqam isə seçilən sahədə sevərək işləməkdir. Sevgi və motivasiya uğurun əsas açarıdır.